Dit bericht had jarenlang succes op de website van de Lemniscaat Academie. De site werd vandaag definitief afgesloten. Daarom herneem ik het bericht hier.
In De kunst van het vragen en het Vragenkompas (→ Korte teksten) lees je meer over het onderscheid tussen waarom-vragen en waardoor-vragen, hoe je waardoor (type)-vragen kunt stellen en wat gepaste waarom-vragen zijn.

Wat wil je bereiken?

“Waarom deed je dat?”, “Waarom moet jij zo nodig … (dit doen)?”, “Waarom bereiken we niet wat we hebben vooropgesteld?”, “Waarom doen de anderen het beter dan wij?”
Waarom, waarom, waarom? Why, why, why?
 Herken je dit type vraag?
Hoe vaak stel jij als leidinggevende (of ouder, leraar, therapeut, coach, mediator) deze vraag? 
Wat wil je bereiken met deze vraag? Wil je iets te weten komen voor jezelf? Wat dan wel? Of wil je de ander aanzetten tot nadenken? Waarover dan wel? Welk antwoord wil je bekomen op je vraag?
Uit de antwoorden op deze laatste vraag blijkt duidelijk dat vraagstellers het zelf niet zo goed weten wat ze vragen en dat het diverse kanten uit gaat.
Welk antwoord verwacht je? In welke mate komt het antwoord dat je krijgt, overeen met het verwachtte antwoord op je waarom-vraag? Welke gevoelens tonen de reacties van de ontvanger van je waarom-vraag? Voelt de ontvanger zich echt vrij om je vraag of ernstig te nemen of te laten liggen? D.w.z. voelt zij zich vrij wanneer zij niet antwoordt?

Wat zijn de effecten van de waarom-vraag?

Een vraag die begint met “Waarom … ?” lijkt een eenvoudige onderzoeksvraag of een vraag die gewoon ondervraagt, maar is dat wel steeds het geval? Niet zelden heeft de vraagsteller een ander (onderliggend) doel dat meeklinkt in de vraag. In bepaalde gevallen kan men zich zelfs afvragen of het wel een vraag is?
De waarom-vraag stellen we vanuit een gewoontepatroon. Het is meestal, zo niet altijd, een slordig gestelde vraag. Onze eerste zorg zou een zorgvuldig taalgebruik moeten zijn. 
Voor het stellen van vragen houdt dat in dat je met je vraag helder uitdrukt welke reactie je graag ontvangt als resultaat.
De reacties op een simpele waarom-vraag lopen uiteen van een uitgebreid antwoord aan de ene kant tot een agressieve houding aan de andere kant. Daartussen liggen diverse reacties die uiteenlopende gevoelens uiten (verbaal en vooral non-verbaal): ongenoegen, onzekerheid, schaamte, schuldgevoelen, vertwijfeling, ergernis, een gebrek aan zelfvertrouwen, maar ook verwondering, verbazing, ongeloof, … enz. Deze reacties zeggen iets over het relationele aspect van de communicatie en niet over de inhoud van de vraag!
De waarom-vraag werkt sterk in op het relationele aspect van de communicatie. Niet alleen omwille van de intonatie waarmee we de vraag stellen maar door de formulering zelf.
Heel vaak hoort de ontvanger een waarom-vraag als een vraag naar verantwoording. De waarom-vraag roept bij vele mensen het gevoel op dat ze verplicht worden om zich te verantwoorden, om duidelijk te maken om welke reden ze iets gedaan hebben of nagelaten hebben te doen. Ze voelen zich (de een al meer dan de ander) geviseerd omdat de verantwoordelijkheid, naar hun aanvoelen, volledig bij hen wordt gelegd.

Van een waarom-vraag naar een waardoor-vraag.

Er is een vruchtbare manier om de ongewenste effecten van een (niet gepaste) waarom-vraag te vermijden: stel een waardoor(type)-vraag! Bv. “Wat heeft er jou toe verleid om… ?”
• Een vraag van het waardoor-type peilt naar de mechanismen die tot een bepaald gedrag of een bepaalde situatie hebben geleid.
• Een waardoor-vraag roept de ondervraagde op om na te denken en de zaken op een rijtje te zetten. Ze helpt haar om zelf met een verklaring te komen (niet een verantwoording) en maakt haar daardoor minder afhankelijk van de vraagsteller.
• Een waardoor-vraag heeft kiemen van verandering in zich. Het is een vraag die mogelijkheden voor de toekomst kan bloot leggen.
• De waardoor-vraag legt meer de basis voor een open dialoog en helpt om een machtsstrijd te vermijden.
• Een waardoor-vraag biedt de ruimte om de context te betrekken bij wat er is gebeurd of dient te gebeuren.
• Een waardoor-vraag werkt aan twee kanten: ook jij als vraagsteller moet nadenken. Over het algemeen voelt een vraagsteller zich meer betrokken bij het stellen van een waardoor-vraag.

Lees meer in: De kunst van het vragen en het Vragenkompas (→ Korte teksten)
staat concreet hoe je de waardoor(type)-vraag stelt.