Dit bericht stond drie jaar geleden op de website van de Lemniscaat Academie (deze site bestaat niet meer). Meerdere signalen hebben me aangezet het opnieuw te publiceren: empathie wordt te snel gelijkgesteld met ‘de ander begrijpen’. Dit is ten onrechte. Empathie betekent dat je de ander volledig ‘de ander’ laat zijn en respecteert en de zaken leert zien door haar bril, zelfs als je haar niet begrijpt. Je bent in je empathie net als in iedere vaardigheid begrensd. Een dialoog blijft mogelijk zonder de ander te begrijpen en begrepen te worden.

Alles is begrijpelijk, of beter, alles wordt begrijpelijk,
indien je in de schoenen van de ander staat,
niet vanuit jouw standpunt, niet vanuit jouw stand-punt.

De ander willen begrijpen

Wanneer je echt naar iemand wilt luisteren of haar helpen of met haar samenwerken, stop dan met te trachten haar te willen begrijpen. Zet je veeleer in om te achterhalen welke de belangrijkste vraag is die op dit ogenblik in haar leeft. Wat is haar kernvraag op dit moment? (= de vraag die er écht doe doet, nu) Tracht haar gedachtengang waar te nemen, de wijze waarop zij gedachten vormt en innerlijke beelden hanteert … zonder te oordelen. Enkel zo kan je een vraag stellen die haar helpt om – vanuit haar denk- en betekeniskader – een zinvol antwoord te vinden op haar kernvraag.(1)
Om de gedachtengang van de ander te kunnen waarnemen, is het nodig dat je je eigen denkkader even parkeert. Wat ‘logisch’ is voor haar hoeft niet logisch te zijn voor jou. Je hoeft het er niet alleen niet mee eens te zijn, je hoeft het zelfs niet te begrijpen! Je hoeft niet alles te kunnen begrijpen om goed te kunnen samenwerken. Wél aanvaarden dat dit nu haar logica is en het gesprek aangaan.
De bewering dat datgene wat jij niet kunt begrijpen ‘onbegrijpbaar’ is, klopt niet. Enkel jij kunt het niet begrijpen, nu. Alles wat je waarneemt, voelt, denkt en doet vertrekt vanuit jouw aannames en overtuigingen. Willen begrijpen vertrekt bv. vanuit de aanname dat jij haar kúnt begrijpen. Dat klopt niet met de werkelijkheid: je bent begrensd in datgene wat je kunt begrijpen.(2)
Wanneer je tracht te begrijpen, doe je moeite om met jouw denkkader de logica van de ander te verstaan. Dat doet onrecht aan de ander. Help de ander om via haar eigen denkkracht, haar emotionele kracht en haar zingeving te zoeken naar haar zinvolle antwoorden. Haar zoektocht zal gans anders verlopen dan jouw zoektocht.
Willen begrijpen legt vaak een obstakel op de weg. Het is een obstakel omdat je niet de gepaste vraag stelt die iemand nu op weg zou kunnen helpen, haar weg, niet de weg volgens jouw inzicht. Het is een obstakel omdat je daardoor haar kracht beknot om zelf tot inzichten en keuzes te komen. Het is een obstakel omdat je hiermee haar zelfredzaamheid beperkt. Het is een obstakel omdat je in de meeste gevallen teveel verantwoordelijkheid op je schouders laadt en vroeg of laat als Redder optreedt.
Wil je de ander echt helpen? Help de ander om zichzelf te begrijpen! Daarvoor is het niet noodzakelijk dat jij  de ander begrijpt.
Wat is er wél nodig? Een vragende houding en de juiste vraag stellen. Je laat de verantwoordelijkheid waar ze hoort = bij de ander. Je stopt geen energie in alles willen begrijpen. Je houdt je bezig met het stellen van de juiste vragen en het scherp waarnemen hoe zij haar ‘probleem’ formuleert, welke overtuigingen daarin werken, wat zij wil bereiken, enz.
Ieder van ons vult de woorden die hij uitspreekt en die hij de ander hoort gebruiken iets anders in en voelt ze een beetje anders aan. Dit kan je dagelijks vaststellen. De eenvoudige oefening van een woordenwolk maken (3) kan je helpen om je bescheidener op te stellen. Daarnaast zorgt het voor meer helderheid in het gesprek.
Alles willen begrijpen is een broertje van perfectionisme.
Wanneer je eerst alles wilt begrijpen alvorens keuzes te maken en beslissingen te nemen vergeet je dat alles voortdurend verandert en dat het nodig is om regelmatig bij te sturen.

Begrepen willen worden

Dit is een valkuil waar velen onder ons in vastzitten: moeite doen om iets aan de ander uit te leggen zodat zij jou kan begrijpen. Steeds blijkt dat jouw behoefte om begrepen te worden een obstakel is in het vinden van goede antwoorden op jouw kernvraag (= de vraag die er voor jou écht doe doet, nu). Dat jij vraagt om begrepen te worden is zeer menselijk. Dat de ander dat vraagt is ook zeer menselijk. Voor het ontdekken van de vraag waar het echt om gaat en het vinden van een duurzaam antwoord is het evenwel niet nodig om begrepen te worden. Niet voor jou, niet voor de ander. Het is mooi meegenomen indien het gebeurt (of beter, indien je de illusie hebt dat het gebeurt) maar het is niet noodzakelijk om de zaken efficiënt aan te pakken.
Ik weet uit eigen ervaring hoe aangenaam het voelt wanneer ik ervaar “Deze persoon begrijpt mij.” (= op dit ogenblik, in deze context, voor deze situatie, bij deze vraag van mij). Daar kan ik van genieten. Ik ben echter gestopt met: “Ik wil eerst begrepen worden alvorens …”. Daardoor leg ik minder last op de ander, kijk ik naar wat er werkelijk tussen ons gebeurt en tracht ik daar constructief mee om te gaan. Dat doe ik ook wanneer ik beslis om “nee” te zeggen tegen de ander. Ik merk dat dit zowel mezelf als de ander veel ruimte biedt. (4) De ander hoeft echt geen moeite te moeten doen om mij te begrijpen. Het is lief indien het gebeurt.
Zodra ik het verlangen (of de vereiste) loslaat dat de ander mij begrijpt, kan ik de ander vrij laten in de manier waarop zij denkt, wat voor haar betekenisvol is, de waarden die voor haar belangrijk zijn, datgene waar zij in gelooft. Dan kan ik haar opmerkingen open ontvangen, zonder er eerst allerlei eisen aan te stellen. Enkel zo kan ik iets ontvangen dat buiten mijn denkkader valt! Ik heb dan niet de bevestiging dat mijn visie correct is maar wel een weg naar een duurzame oplossing.

(1) Lees meer in De kunst van het vragen → Korte teksten
(2) Lees mee in De Held met de Duizend Grenzen en Uitdagingen → Korte teksten
(3) Lees meer in: Wat is een woordenwolk? → Korte teksten
(4) lees meer in: Hoe hou je het gesprek ‘in het midden’? → Korte teksten