De rubriek ‘Acht vragen’ biedt je een Vragenkompas aan met vragen uit de acht richtingen rond een algemeen geformuleerde vraag. Deze vragen zijn een opstap, om nog andere, concrete vragen te vinden op jouw werkvraag. Hoe formuleer je jouw werkvraag? Deze rubriek geeft dus geen oplossingen of tips hoe jij het moet aanpakken.
De tekst ‘Ter inspiratie’ die volgt biedt je enkele korte inspirerende gedachten aan.

---

Hoe train ik nieuw ‘spontaan gedrag’?

Andere vragen van lezers:
Hoe bevrijd ik mezelf van onvruchtbare gewoonten die me in de ban houden?
Hoe leer ik een nieuwe basishouding aan?
Hoe leer ik gedrag dat ingaat tegen mijn ‘natuur’?
Hoe train ik de houding ‘presentie’ bij hulpverleners?

Het Vragenkompas is contextueel, d.w.z. dat bij alle vragen die je kunt stellen de vraag er bovenop luidt: Hoe beïnvloedt de context deze vraag en het antwoord? Klik op de afbeedling om ze te vergroten of te downloaden.

Ter inspiratie

In welke mate ‘ben’ jij je gewoonte?
Je handelt ‘spontaan’ wordt gezegd wanneer je handelt of reageert zonder dat je er moet bij nadenken. Het lijkt dan alsof je reactie samenvalt met hoe (of wie) jij ‘bent’. Vaak krijgt het de synoniemen ‘authentiek’, ‘eerlijk’ of ‘vanzelfsprekend’ mee. Spontaan gedrag is echter aangeleerd gewoonte gedrag. Het is zodanig ingesleten dat het lijkt alsof het vanuit jouw ‘basis’ vertrekt (vandaar authentiek) en bijgevolg niet zomaar kan worden gewijzigd.
Spontaan gedrag of gewoontepatronen zijn in veel gevallen nuttig. Iedere dag steun je op tientallen gewoonten. Je hoeft dan niet bij alles eerst na te denken alvorens te handelen. Echter niet iedere spontane reactie is een effectief of constructief antwoord op de situatie.
Sommigen beweren dat je ‘bent’ hoe je je gedraagt. Dit klinkt als een enge definiëring van jou (door anderen of door jezelf) als een strikt afgebakend ‘zelf’. Het verwoordt een overtuiging die jou werd aangeleerd: “Dit ben ik.”, “Dit hoort helemaal bij mij.”, “Dit kan ik en dit kan ik niet.”. Val jij samen met hoe jij je gedraagt? Of ervaar jij jezelf als een ‘mens-in-ontwikkeling’ die zich vandaag op een bepaalde manier gedraagt, gedrag dat evenwel kan worden afgeleerd of omgeleerd? (1) Hoe flexibel is jouw beeld van je ‘zelf’?

Wat doet je kiezen om je gedrag te veranderen?
Wanneer je je gedrag wilt veranderen is er sprake van ‘onvrede’, positief of negatief. Positieve onvrede toont zich wanneer je een nieuw doel wilt bereiken, of een ambitie wilt waarmaken, of verder wilt dan je vandaag staat, of bepaalde grenzen wilt verleggen. Negatieve onvrede toont zich wanneer je iets wilt vermijden, of een gewoonte met kwalijke gevolgen niet meer wilt, of je jezelf wilt bevrijden van wat aanvoelt als een keurslijf. Onder je wens om te veranderen zitten dan dringende behoeften die aandacht vragen, frustraties, pijnlijke ervaringen of ‘problemen’ die je wilt oplossen.
Het is een oude wijsheid dat negatieve motivatie minder sterkt werkt dan positieve. Daarnaast werkt een zwakke positieve onvrede minder sterk dan een pijnlijke negatieve onvrede. “De mens heeft een ‘crisis’ nodig om het roer echt om te gooien.”, wordt vaak gezegd en ervaren.
Het komt er bijgevolg op aan om bewust je onvrede te voelen en te erkennen en te zien hoe je je negatieve onvrede kunt omzetten in een sterke positieve onvrede.

Welk element van je gedrag verander je opdat jouw nieuwe gewoonte zich kan ontwikkelen?
Elk gedrag wordt beïnvloed door verschillende elementen die tegelijk werken:
• je genetisch materiaal dat jou een basis geeft (fysiek, emotioneel, intellectueel, sociaal); • bewust aangeleerde gedachten, overtuigingen en gedragingen (bv. via opvoeding en opleiding); • onbewust opgenomen lessen, visies en overtuigingen (bv. via je socialisatie, via de wijze waarop je omgaat met de media); • je zelfbeeld, het beeld “Dit ben ik” dat jij wilt uitstralen (en dat niet hetzelfde is als het beeld dat anderen van jou hebben); • de wijze waarop en de mate waarin je verbonden (of gebonden) bent met de mensen in je omgeving (ieder gedrag werd en wordt beïnvloed door anderen); • je actuele behoeften, verlangens, wensen en intenties; • je dromen, doelen en ambities; • gedrag dat je herhaalt omdat het bevestigd werd (en wordt), ieder mens zoekt bevestiging; • sterke invloed van je onmiddellijke context (bv. de mensen met wie je samenleeft, je vrienden, je collega’s, de gemeenschap en de cultuur waarin je leeft, maar ook: de structuur van de gebouwen waarin je vertoeft, de weersomstandigheden, enz.).
Wanneer je een gewoonte wilt veranderen is het bijgevolg de vraag: Op welk van deze elementen richt jij je aandacht? Wanneer het moeilijk blijkt om nieuw gedrag vol te houden, heb je wellicht de invloed van een van de elementen onderschat.
Het is in dit kader ook nuttig je eigen grenzen en uitdagingen te kennen. (2)

Van oud gedrag naar nieuw gedrag zonder pauze?
Spontaan gedrag is hardnekkig en krijgt onbewust altijd voorrang. Het vraagt daarom een gerichte en doorgedreven aanpak om dat te veranderen. Wanneer je op het internet ‘gewoonte veranderen’ ingeeft krijg je een lange lijst met sites die allemaal een stappenplan aanprijzen. Meestal een kort plan met 5 of 7 stappen. Wat opvalt is dat ze je allemaal vertellen dat het relatief makkelijk gaat … wanneer je hun plan volgt. Steeds gaat het in een rechte lijn van een oude naar een nieuwe gewoonte. Is dat de werkelijkheid?
Is dat jouw ervaring? Ik werd zelf geconfronteerd (en zie anderen worstelen) met terugval, even de moed verliezen, twijfelen over de zin van de inspanningen, tegen mijn grenzen aanlopen. Tot ik leerde dat er tussen ‘oud’ en ‘nieuw’ een tussengebied ligt: het ‘niet weten’ (3). In dat tussengebied leer je ‘loslaten’ om daarna sterker verder te kunnen gaan. Je leert dat een tegenslag of een terugval hoort bij elke verandering. ‘Volhouden’ gaat in dat gebied samen met ‘aanvaarden dat je het even niet kunt, even niet weet’. Indien ‘volhouden’ een krachtpatserij is hou je het niet vol. Je leert evenwichtiger om te gaan met je energie. Je leert om liefdevol te zijn voor jezelf én tegelijk je doel scherp in het oog te houden.

(1) Lees het hoofdstuk 11 ‘Afleren’ p. 69 in de tekst Leerrijker worden kán! → Korte teksten
(2) Lees meer in De Held met de Duizend Grenzen en Uitdagingen → Korte teksten
(3) Lees meer in Wu-wei – Bereik meer door niet-doen → Korte teksten