Pad-vindend Leiderschap steunt op het waarnemen van heldere ’feiten’, op scherp waarnemen en het ontwikkelen van al je zintuigen. Je kiest je volgende stap met de kennis van het verleden én met een heldere blik op waar je nu staat. De uitdaging bestaat er in om jezelf en anderen te stimuleren fijngevoeliger waar te nemen.

Waarnemen om kennis te verwerven en te beslissen
We hebben waarnemen nodig én reflecteren én delen of uitwisselen om solide kennis te verwerven. Voor onze inzichten, meningen, conclusies, besluiten of beslissingen steunen we op datgene wat we ‘feiten’ noemen. Of iets een ‘feit’ is ontvangen we meestal uit de tweede, derde of vierde hand. We halen ze uit boeken en via de vele mediakanalen en de sociale media. Daarbij vergeten we meestal de kritische vraag te stellen: Op basis van welke waarnemingen wordt dit als een ‘feit’ vooropgesteld, wie heeft die feiten vastgesteld, op welke manier? Zonder waarnemingen geen ‘feiten’, met slordige vaststellingen slordige beslissingen.

Informatie uit de eerste hand
Feiten uit de eerste hand zijn die zaken die je zelf hebt waargenomen. En dan volgt de vraag: Hoe scherp neem jij waar? Uiteraard kan je niet alles zelf vaststellen. Noodgedwongen doe je beroep op de mening en inzichten van anderen. Vanuit Pad-vindend Leiderschap pleit ik er voor om toch meer zelf waar te nemen, om meer informatie uit de eerste hand te verzamelen. Dit kan in veel meer situaties dan je vermoedt. Vooral wanneer het gaat om de relatie tussen mensen waarmee je leeft, werkt of ontspant kan je meer afgaan op eigen vaststellingen.
Ja, je zintuigen kunnen je bedriegen en ja, je beschikt niet steeds over de juiste instrumenten en ja, je laat je vangen door getallen wegens een gebrek aan kennis over statistieken, enz. (1) En toch, het is vandaag meer dan nodig om te leren meer af te gaan op wat je zelf waarneemt. Niet enkel met je ogen, niet enkel met de vijf zintuigen, maar met al je zintuigen.
Je dient dan wel een vreselijk obstakel te overwinnen: je smartphone. Je zult moeten leren minder op je scherm te kijken en meer je aandacht te richten op de mensen om je heen, op je omgeving, op je context, op de natuur om je heen (zelfs in de stad!)

Hoeveel zintuigen gebruik je?
Bij ‘zintuigen’ denk je aan: oren, ogen, neus, tong en handen/huid. Daarmee kan je horen, zien, ruiken, proeven en tasten.(2) Daarnaast zijn er echter nog meerdere zintuigen die je onbewust inzet. Er is het evenwichtsorgaan dat je helpt om voortdurend je evenwicht te vinden bij al je trage en vooral snelle bewegingen. Voor Zhuang Zi (de taoist, 4e eeuw BCE) is aandachtzaam handelen (3) een zintuigelijke actie, het handelend waarnemen. Voor boeddhisten is bewustzijn of geest een zintuig. Dat ligt dicht bij de overtuiging dat denken een zintuig is.(4)
Proprioceptie slaat op de waarneming van de houding- en bewegingszin via de zintuigen in je spieren en gewichten. Dit voel je bv. wanneer je struikelt en je je lichaam terug in evenwicht brengt. De interoceptie (van binnenuit waarnemen) biedt je waarnemingen door weefsels in je lichaam (bv. wanneer je voelt dat je dringend moet plassen). Met thermoceptie ben je in staat om de temperatuur waar te nemen rondom jou. Daartoe gebruik je de thermoreceptoren. Pijn ervaar je dankzij nociceptie via de nocireceptoren in de huid, je gewrichten en je interne organen. En hoe werkt telepathie? En via welk zintuig ontvang je ‘intuïtieve informatie‘?

Het hart als zintuig
Het hart werkt eveneens als een zintuig. Het kan zaken waarnemen die de andere zintuigen niet kunnen vatten. Het is het hart dat het onderscheid kan ontdekken tussen ‘medelijden’, ‘medeleven’, ‘empathie’ en ‘mededogen’. (5) Dat ontdek je niet met je hoofd, niet met je intellect en niet louter met je ogen. Om het hart als zintuig te ontdekken dien je wel je leeraanpak te verbreden. Van een louter intellectuele, rationele en technische aanpak dien je andere talen in te schakelen: de literaire kunsten, de beeldende kunsten, de bewegingskunsten en de ambachten. Je dient met je volledige lichaam te leren waarnemen niet enkel met je hoofd.
Daarbij is het nodig een onderscheid te maken tussen gevoelens en emoties.
Gevoelens zijn de resultaten van een waarneming. Gevoel is een waarneming. Daarvoor denk je wellicht op de eerste plaats aan je huid en de aanrakingen. Je voelt andere sensaties met  je hart als zintuig. Daarnaast neem je gevoelens waar tegelijk met het waarnemen via de andere zintuigen. Je hoort en voelt de klanken, je ziet en voelt de kleuren en vormen, je proeft en voelt de smaken, enz.
Emoties zijn het resultaat van een beoordeling en een waardering (positief, negatief, neutraal of onverschillig) van wat je voelt. Het is een reactie op je waarnemingen. Emoties zijn dat wat je doet met je gevoelens. (6)

Zintuigen beter gebruiken
Onze neiging om de fenomenen op te delen en in vakjes te stoppen (omdat dit ‘wetenschappelijk’ zou zijn) leidt er toe dat we niet opmerken dat de zintuigen samenwerken. Om het even duidelijk te stellen, geen enkel zintuig werkt los van een van de andere. Het is bijgevolg nodig en nuttig dat je nagaat wat je via een van de andere zintuigen ontmoet wanneer je bv. luistert of kijkt.
Waarnemen is niet ‘iets opmerken dat zich buiten mij bevindt’. Waarnemen is ‘ontmoeten’. Je bent als waarnemer integraal deel van wat er op dat moment gebeurt. Je ziet enkel wat je kunt zien, wilt zien, wenst te zien. (dit geldt voor alle zintuigen) Bij het waarnemen heb jij een actieve rol. Je neemt steeds waar vanuit een bepaald standpunt, vanuit een bepaald perspectief. Het is nodig om je bewust te zijn van je beperkingen bij het waarnemen en het verwerken van de ‘gegevens’. (7)
Je gebruikt je zintuigen meer dan enkel om te registreren wat er buiten je leeft. Je behandelt dat wat je opmerkt. Je merkt niet louter een geluid, een geur of een smaak op. Je wilt het lokaliseren, het een naam geven en in sommige gevallen vraag je je onmiddellijk af wat je er mee kunt doen. Je wilt het vaak ook kunnen verklaren. Tenslotte, en vooral, beoordeel je wat je waarneemt en je geeft het een waardering (positief, negatief, neutraal of onverschillig). Dat laatste druk je uit in een mening of een overtuiging of een emotionele reactie.(8)

Zintuigen zijn er om te genieten
Een belangrijke taak van het gebruik van de zintuigen is om je nieuwsgierigheid te bevredigen, om je te verbinden met anderen, om je te helpen genieten en om te spelen! Genieten van het eenvoudige, het kleine en het mooie is nodig om zo volledig mogelijk te leven in jouw concrete situatie. (9) Zonder te genieten sluit je jezelf af van de bijzondere belevingen die bij het waarnemen horen. Genieten heb je nodig om de humor te ontdekken in een situatie en om op een gepaste manier te kunnen relativeren wat er gebeurt.
Nieuwsgierigheid en genieten zijn ervaringen die veel meer dan angst aan de basis liggen van de menselijke ontwikkeling, honderdduizend jaar geleden. Het heeft er o.a. voor gezorgd dat mensen in grotere groepen gingen leven op het ogenblik dat ze voor het eerst een (semi)vaste woonplaats kozen. Handel was er van bij het prille begin. Dat bewijzen de pigmenten die werden gebruikt bij de grottekeningen – 30.000 jaar oud – en de eerste grafgeschenken, die waren het resultaat van handel over honderden kilometers. Om handel te drijven is er nieuwsgierigheid nodig en genot om wat je via ruilen wilt bekomen.
Kennis verwerven doe je niet louter door op je eentje waar te nemen en te reflecteren. Wat essentieel is: delen en uitwisselen van gegevens, inzichten en kennis.(10) Kennis is een relationele zaak, niet enkel een rationele! Het gaat dan niet enkel om de relatie met iets buiten jou maar om de verbinding met anderen en hoe die zich verhouden tot de rationeel verworven gegevens. Kennis staat niet los van de levensvisie. De belangrijkste kennis in je leven bereik je door te genieten van het delen met anderen.

Noten
(1) Kahneman, Daniel, Ons Feilbaar Denken (Thinking, Fast and Slow), Business Contact 2016
(2) De lijst van vijf zintuigen hebben we te danken aan Aristoteles (384-322 BCE) in zijn Anima. Toch vind je dit lijstje ook terug in het oude India (al voegde de Boeddha er een zesde aan toe) en het klassieke China. Het zijn de vijf zintuigen die verbonden zijn met een duidelijk uiterlijk fysiek kenmerk.
(3) In het Westen wordt vandaag vaak de term mindfulness gebruikt. Toch valt dit niet helemaal samen met waar Zhuang Zi op wijst.
(4) De jonge Duitse filosoof Markus Gabriel pleit er sterk voor het denken als zintuig te beschouwen: De zin van denken, Boom 2019
(5) Lees meer in Medeleven Empathie Mededogen → Korte teksten
(6) Hoofdstuk 5 ‘Gevoelens en emoties’ in: Damasio, Antonio, Het zelf wordt zich bewust. Hersenen, bewustzijn, ik. Amsterdam, Wereldbibliotheek 2010 (A.Damasio is hoogleraar neurowetenschappen)
(7) Lees meer over je beperkingen in De Held met de Duizend Grenzen en Uitdagingen → Korte teksten
(8) Lees meer in Hoe je zelf ‘feiten’ creëert – Vier soorten feiten → Korte teksten
(9) Voor alle duidelijkheid, genieten is niet ‘belust zijn op lusten’!
(10) Je kunt hier het onderscheid ervaren tussen de begrippen ‘dataverzameling’, ‘theorie’, ‘concepten’, ‘kennis’, ‘inzicht’ en ‘wijsheid’.

Illustratie: Wikiart – © Fair use