De rubriek ‘Acht vragen’ biedt je een Vragenkompas rond een algemeen geformuleerde werkvraag. Het is een voorbeeld welke eerste vragen mogelijk zijn. Herken je de werkvraag? Wat is jouw werkvraag? Welke vraag uit het Kompas zet jou aan om te starten met je zoektocht naar een oplossing voor je werkvraag?
Deze rubriek geeft dus geen oplossingen of tips hoe jij het moet aanpakken.
De tekst ‘Ter inspiratie’ die volgt biedt je enkele korte inspirerende gedachten aan.
Ik help je bij het leren werken met het Vragenkompas en met het stellen van de ‘juiste’ vraag. Contacteer me.

Hoe kies ik tussen wachten of impulsief handelen?

Andere vragen van lezers:
Hoe vind ik mijn weg in een dicht taken-bos vol met kreupelhout?
Hoe maak ik een onderscheid tussen hoofd- en bijzaken?
Wanneer is mijn beslissing evenwichtig?
Wanneer is het het juiste moment om een zware beslissing te nemen en te communiceren?

Het Vragenkompas is contextueel, d.w.z. dat bij alle vragen die je kunt stellen de vraag er bovenop luidt: Hoe beïnvloedt de context deze vraag en het antwoord?
Klik op de afbeedling om ze te vergroten of te downloaden.

Ter inspiratie

Snel reageren kent verschillende vormen
Bij ‘impulsief reageren’ denk je wellicht op de eerste plaats aan mensen die primair reageren. Zij handelen zonder nadenken, (ver)blind, vanuit een eerste en eenvoudige emotionele impuls: vluchten, vechten of verstijven (vandaar ‘primair’). Dit gedrag gaat terug op overlevingsgedrag dat de mens reeds meer dan honderdduizend jaar heeft ontwikkeld. Het zit dus diep geworteld in het brein bij ieder van ons.
De impuls om te reageren kan ook van ‘verder’ komen, vanuit een ‘intuïtief weten’. Bij dit ‘weten’ combineer je de input van je denken met de input van verschillende zintuigen, ook die van je hart. Het vereist fijnzinnig aanvoelen.(1) Opgelet, niet iedereen die beweert intuïtief te handelen doet dit vanuit een fijnzinnig gevoel; vaak gebeurt het vanuit emoties.(2)
Een andere dimensie toont diegene die na jaren oefenen zeer snel en adequaat kan reageren: de arts op de spoedafdeling, de kapitein van de brandweer, de topatlete, enz. Hierbij gaat om het bliksemsnel kunnen toepassen wat je door jaren ervaring hebt verinnerlijkt en in de vingers hebt. In de Chán (China) of Zen (Japan) is dit een streven. Via meditatie en concentratie leer je los te komen van je ‘zelf’ om op ieder moment snel en adequaat te kunnen reageren.(3)

Welke bewegingen volg je?
Je beweegt innerlijk en uiterlijk (neemt waar, denkt, handelt, reageert, enz.) in functie van de bewegingen in jou en rondom jou. Je leeft binnen een systeem van bewegingen; het aspect snelheid is daar slechts een van, naast: tijd, duur, moment, ritme, tempo, interval, stilte, richting, afstand en ruimte. Enerzijds heb je, zoals alle mensen, je eigen innerlijke snelheid, ritme en tempo. Anderzijds is er je reactie op de bewegingen (de snelheid, het ritme, het tempo) die je waarneemt buiten jou en waar je mee wordt geconfronteerd. Wanneer je vandaag gehaast reageert is het de vraag of dit in overeenstemming is met je eigen innerlijke snelheid dan wel of jij je aanpast aan de snelheid van het leven buiten jou.
Het taoïstische wu-wei betekent ‘niet-doen’ (niet ‘niets doen’), je handelt rekening houdend met de stroom der dingen, niet zomaar dwars tegen de bewegingen die je kunt waarnemen in de ‘natuur’ van de mensen en van de dingen rondom jou.(4) Sluit jouw snelheid van reageren aan bij het tempo van de situatie, van je geliefde, van je groep, van je gemeenschap, van je collega, van je klant, van de organisatie? Doe je dat blind of hou je rekening met je eigen tempo? Reageer je blind mee met de stroom (als een kuddedier of als een spreeuw in een zwerm) of beweeg je blind tegen de stroom in? Beweeg je bewust mee met de stroom of kan je bewust niet met de stroom mee bewegen? Dit laatste is ook wu-wei.

Zonder oordeel, wel met een effect
Wie tracht bewust te bewegen in het leven weet dat zij steeds zelf de snelheid bepaalt, of ze nu bewust of onbewust reageert, snel of traag. Snel reageren is niet beter dan afwachten, noch omgekeerd. Oordelen heeft eigenlijk geen zin. Wel heeft iedere reactie een effect. Dit laatste kan je soms voorzien, soms niet. Soms zijn er toffe effecten bv. waarmee je iemand gelukkig maakt, soms is het effect helemaal fout of schaadt het iemand. Bij de keuze om snel of afwachtend te reageren kan je rekening houden met de effecten die je kan verwachten. Gebeurt er iets anders dan je dacht dan ben je niettemin verantwoordelijk voor het effect, niet ‘schuldig’. Het begrip ‘schuld’ behoort tot een ander semantisch netwerk van woorden dan het begrip ‘verantwoordelijkheid’.(5) Leer verantwoordelijkheid te dragen ook voor de effecten die je niet had voorzien en misschien zelfs niet kón voorzien.

Wanneer je besluit heb je nog niet beslist
Reageren, snel of traag, betekent beslissen, dat is iets anders dan besluiten. Een besluit krijgt vorm in de keuze die je maakt. Een keuze maken is echter nog geen beslissing. Het wordt pas een beslissing indien je je keuze werkelijk uitvoert. Je kunt het onderscheid voelen wanneer je iemand die beweert een keuze te maken (een besluit te hebben genomen) onmiddellijk aanspreekt op haar verantwoordelijkheid voor alle gevolgen, de op dat ogenblik gekende én de ongekende. Wat is haar reactie?
Zorgvuldig taalgebruik helpt je de zaken helder te zien en helder te handelen, snel of trager.(6)
Besluiten (conclusion) betekent: een (voorlopige) conclusie trekken, een (voorlopig) punt zetten, een (voorlopige) afronding, een keuze vooropstellen, een voornemen. Besluiten heeft een wens-karakter, een intentie-karakter. Besluiten is de afronding van het proces van oordeelsvorming en per definitie voorlopig. Je kunt besluiten zowel bij het terugblikken (”Zo zie ik nu de dingen.”) als bij het vooruitblikken (”Dat zou een goede actie zijn.” of “Dit wil ik gaan doen.” of “Dit is de beste keuze, die wil ik maken!”).
In veel gevallen meent iemand dat zijn ‘mening’ een ‘besluit’ is. Dat is het echter zelden. De meeste meningen zijn ‘onvoltooide delen van oordeelsvorming’.
Beslissen (decision) betekent dat je daadwerkelijk de stap zet naar de actie, dat je de intentie van een besluit omzet in een actie, dat je een definitieve keuze maakt, dat je datgene wat in een besluit tot bewustzijn heeft geleid nu ‘gestalte’ geeft in een gerichte daad waar je verantwoordelijkheid voor opneemt! Beslissen is je engageren. Het is enkel ‘beslist’ wanneer er een actie is. Datgene wat werkelijk gebeurt, enkel dat, is écht beslist. Al de rest blijft een wens, een gedachte, een voornemen.

(1) Lees meer in het hoofdstuk ‘Zintuigen en wat je er mee doet ‘ p.4-7 in Medeleven Empathie Mededogen → Korte teksten
(2) Lees meer over het onderscheid tussen ‘gevoelens’ en ‘emoties’ p.8-11 in Medeleven Empathie Mededogen → Korte teksten
(3) De filosoof Eugen Herrigel leerde dit in Japan van een Zen Meester, via het boogschieten (Zen in de kunst van het boogschieten, Uitg. De Driehoek 1953/2009). Paulo Coelho heeft het op zijn beurt van Herrigel geleerd en besluit zijn nieuwste boek (De weg van de boog, De Arbeiderspers 2021): “De weg van de boog is de weg van de blijdschap, van de passie, van de perfectie en van de fout, van de techniek en van de intuïtie. Maar je zult de weg van de boog alleen maar leren kennen als je ook je pijlen afschiet.”.
(4) Lees meer in Wu-wei – Bereik meer met actief niet-doen → Korte teksten
(5) Lees meer in de paragraaf ‘Ieder begrip is een begrip binnen een context’ p.7-9 in Talen en taalgebruik → Korte teksten
(6) Lees meer in Besluiten of beslissen? → Korte teksten