De rubriek ‘Acht vragen’ biedt je een Vragenkompas rond een algemeen geformuleerde werkvraag. Het is een voorbeeld welke eerste vragen mogelijk zijn. Herken je de werkvraag? Wat is jouw werkvraag? Deze rubriek geeft dus geen oplossingen of tips hoe jij het moet aanpakken. De tekst ‘Ter inspiratie’ die volgt biedt je enkele korte inspirerende gedachten aan.

Hoe ‘gids’ ik pad-vindende mensen?

Deze vraag kreeg ik tijdens een presentatie-workshop ‘De kunst van het vragen’. Vele leidinggevenden, begeleiders, trainers, leraren, coachen, therapeuten, enz. zijn gidsende begeleiders. Wanneer ze geconfronteerd worden met mensen die zich meer pad-vindend gedragen groeit er spanning. Daar kunnen beiden wat aan doen. Om te beginnen inzicht hebben in de diepere drijfveren van het eigen gedrag.
Het is gewoon goed dat gidsende begeleiders sterk zijn in gidsend gedrag. Het is nog iets beter indien ze hun aanpak kunnen verbreden en ook pad-vindende mensen op een gepaste manier begeleiden.

Het Vragenkompas is contextueel, d.w.z. dat bij alle vragen die je kunt stellen de vraag er bovenop luidt: Hoe beïnvloedt de context deze vraag en het antwoord?
Klik op de afbeedling om ze te vergroten of te downloaden.

Ter inspiratie

Je ‘bent’ geen Gids of Pad-vinder
Om het beeld van de Gids en de Pad-vinder zo helder mogelijk te schetsen gebruik ik, zoals gebruikelijk, de uitgesproken vormen van hun kenmerkend gedrag. Daarom schrijf ik ook Gids en Pad-vinder met een hoofdletter. De meeste mensen vertonen niet zeer uitgesproken gidsend of pad-vindend gedrag en bezitten een eigen mix van beide houdingen en vaardigheden.

Daarnaast is alle gedrag afhankelijk van aangeboren eigenschappen, opvoeding en socialisatie en de actuele concrete context, al deze elementen maken dat gedrag dus steeds contextueel is.
Het gedrag van gidsende en pad-vindende mensen lijkt op het eerste gezicht tegengesteld. In werkelijkheid gaat het om twee systemen van vaardigheden die elkaar aanvullen … indien je kijkt naar het geheel aan mogelijkheden en wenselijke oplossingen.
Ik schrijf over een ‘Gids’ of een ‘Pad-vinder’ omdat dit eenvoudiger leest dan wanneer ik telkenmale zou schrijven ‘gidsend leidinggeven’ of ‘pad-vindend leidinggeven’. De werkelijkheid is echter, je bent niet je functie of je beroep, je oefent het uit. Je bent herkenbaar als leidinggevende door wat je doet én niet doet, niet door de titel op je naamkaartje. Je gebruikt de uitdrukking ‘Ik ben …’, ‘Hij is …’ als omschrijving van je identiteit of die van een ander. ‘Identiteit’ is een handig sociaal en maatschappelijk middel. Het verwijst in de meeste gevallen naar de maatschappelijke rol die je op dat moment vervult of die jou wordt opgelegd. Wie je werkelijk ‘bent’ verwijst naar je ‘zelf’ en die oefent vele functies uit. Wie je bent is wat je doet.(1)

Beiden zijn nodig
In het leven zijn zowel Gidsen als Pad-vinders nodig. De ene figuur is niet beter dan de andere. Ieder van hen heeft een rol te spelen in het begeleiden van een individu, een groep of een organisatie. In mijn boek leg ik focus op de Pad-vinder omdat die m.i. te weinig aan bod komt.(2) Ik zie een overaanbod aan experten en veel waardering, zelfs bewondering voor hen. Ik merk daarentegen een tekort aan creatieve, pad-vindende mensen en een onderwaardering voor hun bijdrage aan onze ontwikkeling. Vele kunstenaars zijn pad-vindende mensen en leveren een wezenlijke bijdrage aan de verandering van een mentaliteit in de maatschappij. Soms doen ze dat uitdrukkelijk.(3) Pad-vinders lopen immers op wegen die nog niet of onvoldoende bewezen zijn.
Wanneer je het onderscheid tussen de kwaliteiten van een Gids en een Pad-vinder niet kent, kan je niet de gepaste vaardigheden ontwikkelen. Wanneer je niet beschikt over de Pad-vinder-vaardigheden ben je niet vrij om in iedere situatie te kiezen welke aanpak – gidsend of pad-vindend – past bij déze mens, met déze vraag, rond déze opgave, in déze organisatie, binnen déze context, op dít ogenblik.
Beroep doen op een Gids (ook die in jezelf) lijkt een vanzelfsprekende houding. Zo vorder je het snelst, is de veronderstelling. Het opteren voor een Gids sluit aan bij onze primaire behoeften: veiligheid, zekerheid, rust, snel vorderen en … de verantwoordelijkheid voor keuzes bij een leider leggen. Het aanspreken van een Pad-vinder (ook die in jezelf) vraagt om moed en durf. Toch overtreft het resultaat vaak de verwachtingen en beloont het de genomen risico’s.

Leiders en ‘klanten’, een interafhankelijk systeem
Tussen leiders en de mensen die zij begeleiden heeft er een interactie plaats waarbij ze elkaar voortdurend trachten te beïnvloeden. Geen leiders zonder volgers, geen volgers-gedrag zonder iemand die de leiding heeft of neemt. De relatie is interactief, wat wil zeggen dat wat jij doet onmiddellijk effect heeft op het gedrag van de ander. Het is zelfs interafhankelijk, wat wil zeggen dat wat jij doet als leidinggevende afhankelijk is van het gedrag van diegenen die jij begeleidt én omgekeerd. Al ons gedrag speelt zich steeds af binnen zo’n interafhankelijk systeem én binnen de actuele context.
Heel veel mensen zijn blij met een Gids, meer nog, ze vragen, smeken zelfs om een Gids. Ze voelen zich onzeker, onveilig en onmachtig of ze zijn gewoon lui. Ze zijn snel bereid om hun verantwoordelijkheid – om zelf te zoeken, te vinden en te kiezen – af te geven. Sommige Gidsen zijn snel om die over te nemen, soms té snel en worden dan ‘Redders’.
Er zijn ook mensen die helemaal niet blij zijn met een Gids, zij die liever pad-vindend ondernemen. Een spanning is niet te vermijden maar wél aan te pakken. Wanneer een Gidsend leider enkele Pad-vinder-vaardigheden in zichzelf ontdekt ontwikkelt kan zij beter inspelen op de vraag en de behoeften van de pad-vindende medewerker of klant.
Gidsen creëren volgers en uitvoerend gedrag, mensen die doen wat hen wordt gevraagd, opgedragen of opgelegd.
Pad-vinders creëren vinders, partners en ontdekkend gedrag, mensen die op zoek gaan naar een eigen of nieuwe manier om de zaken aan te pakken.(4)

Waar wil je dat je medewerkers of klanten lopen? Achter jou, naast je of voor jou?
Mensen die achter jou lopen voelen zich trouwe volgers. Ze hebben de overtuiging dat ze instructies hebben gekregen – al dan niet terecht, al of niet duidelijk. Zij zijn bereid die uit te voeren. Het zijn trouwe volgers en prefereren uitvoerders-gedrag. Zij houden er niet van om zelf te moeten uitzoeken wat er wel of niet van hen wordt gevraagd, welk initiatief ze moeten nemen of welke weg ze moeten bewandelen. Zij willen de zaken liefst zo eenvoudig en helder mogelijk voorgesteld krijgen. Ze zijn bang om fouten te maken want hun ervaring leert dat ze dan worden gestraft. Ze zijn meegaand, passief loyaal, tot ze niet krijgen wat voor hen aangenaam is, dan verandert hun gedrag in passief verzet (bv. ziekteverzuim, afspraken vergeten, depressief gedrag, staking, e.d.) Ze mogen kritisch zijn – van zichzelf en van hun leidinggevende of begeleider – maar de opdracht moet wel worden afgewerkt, het werk moet worden gedaan. Tenslotte, “De baas zegt waar hij naartoe wil. Ik volg.”
Hun eigen belang plaatsen ze ondergeschikt aan het belang van de organisatie, ogenschijnlijk, want het eigen belang blijft sluimerend aanwezig en wordt zichtbaar bij passief verzet.Er zijn veel situaties te bedenken waar dit voor jou als leidinggevende de gewenste houding is van je medewerkers of je klanten. In veel organisaties, bedrijven en hulpverleningssituaties is dit echter het enige systeem. “Tenslotte, zij (de medewerkers/de klanten) hebben geen zicht op de zaken, zij hebben een leider nodig, anders lopen ze verloren.”
Mensen die naast je lopen, gedragen zich als partners, als ‘mede-werkers’ (letterlijk). Ze hebben de boodschap gekregen, menen ze, dat jij wilt dat ze samen met jou zoeken naar oplossingen. Ze voelen dat jij ze beschouwt als gelijkwaardig zelfs al hebben jullie een verschillende functie en is er sprake van verschillende hiërarchische posities. Zij verlangen zodoende voldoende informatie zodat ze mee kunnen denken. Ze houden van transparantie. Hun eigen belang en dat van de organisatie zijn hetzelfde, menen deze medewerkers of klanten. Ze zien het onderscheid tussen de verschillende belangen te weinig en doen zichzelf daardoor soms tekort. Ze zijn erg loyaal, en verwachten dat ze daarin erkend en gewaardeerd worden. Indien ze niet krijgen waar zij vinden dat ze recht op hebben, kunnen ze zich verraden voelen en gaan ze in een protesterende modus of in actief verzet.
Mensen die voor je lopen, hebben de instelling van ontdekkers en vinders. Zij voelen zich geïnspireerd om zelf op zoek te gaan, om niet te treuzelen en reeds voorop te lopen, om eigen wegen te zoeken, om zaken uit te proberen, om te experimenteren. Zij wachten niet tot jij als leidinggevende iets beveelt. Ze nemen initiatief want dat boeit hen, dat drijft hen. Ze experimenteren, stellen veel vragen (soms onmogelijke) en vinden onverwachte oplossingen. Hun eigen belang past goed binnen het belang van de organisatie, dat zijn echter wel twee verschillende zaken voor hen. Ze vertrouwen er op dat wanneer het fout loopt ze niet zullen worden gestraft. Een leidinggevende is voor hen veeleer een figuur die hen de juiste ondersteuning biedt, die prikkelende vragen stelt, die de juiste mensen samenbrengt, of die mee op zoek gaat naar de nodige middelen (mensen, fondsen, netwerken).
Indien ze onvoldoende ruimte krijgen of het gevoel hebben te worden tegengewerkt, stappen ze op. Ze weten dat ze een andere plek kunnen vinden waar ze wel aan hun trekken kunnen komen, ze hebben immers iets te bieden dat waardevol is: hun talenten.

(1) Lees meer in: Hoe beleef jij je ‘ik-wand’, je ‘ik’, je ‘identiteit’ en je ‘zelf’? → Korte teksten
(2) Het gratis boek: Pad-vindend leiderschap – Hoe samen de juiste weg vinden → Boeken
(3) Twaalfhoven, Merlijn, Het is aan ons – Waarom we de kunstenaar in onszelf nodig hebben om de wereld te redden, Atlas Contact 2020
(4) Je leest er uitgebreider over in het hoofdstuk ‘Volgers, partners en ontdekkers’ in het boek Pad-vindend leiderschap – Hoe samen de juiste weg vinden → Boeken

Ik begeleid zowel gidsende als pad-vindende begeleiders, om hun aanpak te verbreden en om creatiever te werken: francisgastmans@icloud.com