Naar aanleiding van een vraag die ik kreeg van een begeleider “Hoe ga jij om met de veiligheid in een groep?” heb ik volgende bladzijden toegevoegd aan de tekst Leerrijker worden, het kán! → Korte teksten
—————————
Een veilige leersituatie? Jij bent mede-verantwoordelijk
Het gebeurt wel vaker dat iemand zich op een bepaald moment niet veilig voelt in een groep of tijdens een oefening of bij de aanpak van een begeleider of bij hoe iemand zich gedraagt (gedrag dat sommigen als ‘kwetsend’ of ‘aanvallend’ aanvoelen).
Wie is er verantwoordelijk voor de situatie? Wie is verantwoordelijk voor het gedrag van de deelnemers in een leersituatie (opleiding, cursus, training, workshop, stage, therapie)? De meesten van ons zijn opgegroeid, gesocialiseerd en geschoold op een manier die van ons passieve wezens maakte tijdens het leerproces. “De meester (leraar, begeleider, trainer, therapeut) dient te zorgen dat alles veilig verloopt!” Met deze visie leer je niet dat je mee verantwoordelijk bent voor de situatie. Aanleren/leren is een interactief, elkaar beïnvloedend proces. (1)
In een leersituatie gaat het niet om het begrip ‘veiligheid’ zoals wanneer er een gevaar dreigt dat moet worden afgewend, het is geen strijd. Het gaat om een ‘gevoel van veiligheid’. Ja, je kunt wijzen op verschillende concrete elementen die jou dit gevoel geven: het gedrag van anderen (deelnemers, begeleiders, de organisatie), de concrete context waar wordt gewerkt, de structuren. Waar het werkelijk om draait is hoe de interacties verlopen en dan vooral hoe ieder voldoening krijgt voor zijn behoeften op dat moment en daardoor efficiënt en effectief kan leren. In een leersituatie heeft iedereen een bijdrage te leveren in het vormen van een omgeving die een ‘veilig gevoel’ geeft, ook jijzelf. Een gevoel van veiligheid is erg subjectief en het resultaat van de persoonlijke geschiedenis van de betrokkene én van de interacties op dat moment. (2)

Laten we eens kijken wat jij kunt bijdragen aan een gevoel van veiligheid in om het even welke situatie.
Het is jouw verantwoordelijkheid om te leren …
– je goed voor te bereiden op de aanleer/leersituatie zodat je weet wat je wilt leren, je met een open geest in de situatie stapt en zelf zorgt voor de basis van een gevoel van veiligheid, (3)
– op te komen voor jezelf zodat je wordt ‘gezien’ en ‘gehoord’, o.a. door vragen te stellen, bv. wanneer iets niet duidelijk is of wanneer de eerste tekenen van een gevoel van onveiligheid bij je opkomen,
– een gezonde communicatie met jezelf te onderhouden, zodat jouw gevoel van eigenwaarde en je zelfvertrouwen kunnen stijgen (bv. door niet op je eigen kop te kloppen maar jezelf liefdevol aan te spreken wanneer je weer eens een fout hebt gemaakt of weer eens niet assertief hebt gereageerd),
– het onderscheid te leren tussen verbindend-assertief ‘neen’ zeggen en een agressief klinkend ‘neen’,
– te weten wanneer een reactie van de ander werkelijk voor jou persoonlijk is bedoeld dan wel de intentie draagt om te focussen op het onderwerp en dit erg kritisch te benaderen, (4)
– te wijzen op het gedrag van de ander en niet te beweren dat hij zo ‘is’; gedrag kan veranderen, bij wie je ‘bent’ is dat moeilijker, denk er aan: niemand wordt bv. als racist geboren, je gedraagt je zo gaandeweg vanuit een leerproces (meestal een leerproces met angst als ingrediënt),
– zicht te krijgen op je eigen gedrag en om te gaan met je emotionele reacties waarbij je het onderscheid maakt tussen je gevoelens die je waarneemt en je emotionele reacties daarop, (5)
– aandacht te hebben voor jouw behoeften die schuilen onder je gevoelens zodat je gerichter de situatie kunt communiceren waar het in werkelijkheid jou om te doen is, (6)
– je daarbij correct uit te drukken (zowel verbaal als non-verbaal) zodat anderen op hun beurt geen aanstoot nemen aan jouw woordkeuze en taalgebruik,
– je tegelijk zoveel mogelijk verbindend uit te drukken zodat jouw antwoord bijdraagt aan een oplossing en niet aan een strijd, (7)
– je aandeel te zien in de interactie zowel bij wat voorafging als bij wat er volgt door jouw reactie,
– de voorvallen die je erg negatief raken te zien als obstakels die je kunt overwinnen, meer nog, ze om te zetten naar leermomenten, naar (extra moeilijke) leermogelijkheden,
– je gevoelens te delen met anderen en samen te onderzoeken of er niet iets scheef zit aan de structuren i.p.v. louter bij het individu waar je tegenover staat; het gedrag van mensen wordt ook beïnvloed door de waarden en normen in de maatschappij zoals die vorm krijgen in de structuren en (informele) regels,
– hulp te vragen aan de juiste personen wanneer je er niet uit geraakt of de situatie voor jou te lang aansleept,
– zelf een veilig contact te zijn voor anderen; jij kunt iets voor anderen betekenen die ook vragen hebben rond veiligheid door voor hen een ‘veilige haven’ te zijn.

Al deze elementen spelen mee in het samen met anderen creëren van een ‘gevoel van veiligheid’ voor iedereen. Voel je een “Ja maar …” na het lezen van de vorige bladzijden? Stop met te wijzen naar anderen, stel een gepaste reactie (weer) niet uit, onderneem iets verbindend naar jezelf toe en naar anderen.
Leg je gevoel van veiligheid in veilige handen … je eigen handen.
———————
(1) Over het verschil tussen ‘aanleren’ en ‘leren’ lees je meer in: Leerrijker worden, het kán! → Korte teksten
(2) Je ‘persoonlijke geschiedenis’ is het geheel van je biologische geschiedenis, de geschiedenis van je plaats in de familie, je sociale geschiedenis, je leergeschiedenis, de geschiedenis van al je relaties, de geschiedenis van je successen en van je mislukkingen, de geschiedenis van kwetsuren, enz.
(3) Je vindt zestien tips in: Goed begonnen is half gewonnen → Korte teksten
(4) Lees meer in: Hoe hou je het gesprek ‘in het midden’? → Korte teksten
(5) Over het belangrijk onderscheid tussen ‘gevoelens’ en ‘emoties’ lees je meer in: Medeleven Empathie Mededogen → Korte teksten
(6) Dit is een van de vaardigheden bij verbindende communicatie
(7) Lees hier meer over verbindende communicatie, een heldere tekst van
Erwin Tielemans (Dank je Erwin)