In ons dagelijks taalgebruik noemen we iets een ‘conflict’ wanneer een meningsverschil flink uit de hand is gelopen en er geweld wordt gebruikt. Aan welk conflict denk jij meteen?
Gebruik als voorbeeld voor deze tekst een persoonlijk conflict, een fel gebeuren waarbij jij een van de betrokkenen bent (geweest).
Het conflict in Oekraïne is een spiegel hoe de dynamiek van een conflict kan verlopen, ook op zeer kleine schaal = in jouw dagelijks leven. Hoe kan je de ontwikkelingen in Oekraïne vertalen naar de manier waarop jouw conflict verloopt of verliep? (geen oor voor de behoeften van de ander, emotionele reacties voorrang geven, ‘economische’ sancties treffen, allianties zoeken, geen heldere strategie op lange termijn, onderschatten wat de ander gaat doen, ‘terrein’ veroveren, doorzetten zelfs als het niet werkt, koppig vasthouden aan ‘heilige’ principes, schade aan onschuldigen, gewelddadige communicatie, de tegenpartij willen verzwakken, geen bemiddelaar aanvaarden, enz.)

Wat gebeurt er aan de oppervlakte en waar gaat het werkelijk om?
Het valt me op dat weinigen eerst de noodzakelijke vraag stellen: “Waar verschuilt zich op dit moment het échte conflict tussen ons?”. Je gaat er m.i. te snel van uit dat je eigen zicht op het conflict het juiste is. Je neemt niet eerst de tijd voor de vraag “Wat zet mij en de ander aan om nu, dringend, een actie te ondernemen?”, “Welke behoeften bij ieder van ons uiten we onvoldoende duidelijk?”, “Hoe worden onze behoeften vervormd door onze emotionele reacties?”, “Wat betekent het voor ons om de situatie een ‘conflict’ te noemen?” en “Kan je de situatie anders benoemen en daardoor anders aanpakken?” (1)
De vraag naar wat het échte conflict inhoudt, is niet de vraag naar de oorsprong van het conflict!
Je maakt evenmin het onderscheid tussen het verkennen van het conflict en het oplossen van het conflict. Nochtans is dit een uiterst belangrijk onderscheid. Bij het verkennen is de vraag nog open of er überhaupt sprake is van een ‘conflict’ en indien dat zo is, wat dan de juiste verwoording is van de situatie en welke actie daar bij past. (2) Het zoeken naar het échte conflict kan ook gebeuren wanneer jullie reeds een eind op weg zijn met acties tegen elkaar. Het is nooit te laat om even halt te houden en je af te vragen “Wat drijft ons op dit moment tot deze actie?”, “Wat wil ieder van ons uiteindelijk bereiken?” en “Met welke aanpak bereiken we meer?”
Wat me daarbij telkens weer opvalt is het onzorgvuldig taalgebruik. Velen schijnen onvoldoende te beseffen dat de woorden die je gebruikt om iets te benoemen tegelijk het waarnemen en het beoordelen van de feiten beïnvloeden. Waarnemen en benoemen beïnvloeden elkaar wederzijds. Woorden beïnvloeden je gevoelens en je emotionele reacties.(3) Woorden beïnvloeden je denken.

Is het nodig te zoeken naar de oorsprong? De grondpatronen bepalen dit
Er zijn drie grondpatronen die aan de basis liggen van je waarnemen, je denken, je handelen, enz. (4) In de meeste gevallen denken de betrokkenen bij een conflict heel sterk lijnig (rechtlijnig of cirkel-lijnig/circulair of spiraal-lijnig) en weinig of niet systemisch en zelden lemniscatisch.
Je grondpatroon bepaalt wanneer en waarom jij een situatie een conflict noemt en wat een oplossing voor jou betekent en wat jij denkt dat dit betekent voor de anderen. Je grondpatroon zegt wanneer een conflict definitief is opgelost en hoe dit duurzaam gebeurt.
• Bekeken vanuit het lijnig grondpatroon: ‘feiten’ zijn de dingen die je waarneemt buiten jou en in jou, dat waar je tegenaan kijkt; alle gegevens verdeel je in vakjes die een vaste plek hebben, of in fasen of periodes die elkaar in een vaste volgorde opvolgen; je werkt met tegenstellingen, zwart-wit, daarbij maak je de verschillen groter en de gelijkenissen minimaliseer je; een conflict is een zaak van winnen of verliezen want er is ‘macht’ in het spel; dus je kunt winnen, indien je maar lang genoeg volhoudt, langer dan de andere partij; een conflict heeft een oorzaak, een oorsprong; wees eerlijk, in veel gevallen ben je op zoek naar een ‘schuldige’; wanneer je de oorzaak (of de schuldige) vindt en die aanpakt of wegneemt, is het conflict opgelost.
De oplossingsgerichte aanpak: onderzoek waar het allemaal begon (deze stap kan je ook overslaan); stel de vraag: “Welke aanpak werkte in het verleden en wat is daarvan nu ook bruikbaar?”; kijk naar de mogelijkheden om het anders aan te pakken; droom en verbeeld een toekomst waarin het anders zal verlopen; verzamel middelen en kies de weg die zo efficiënt mogelijk recht naar jouw doel leidt.
• Zo bekijk je de wereld vanuit het systemisch grondpatroon: ’feiten’ zijn zowel de afzonderlijk waargenomen gegevens, als de patronen die ze herhalen, als het systeem dat ze zo vormen; iedere situatie heeft meerdere oorzaken, meerdere ‘oorsprongen’, in het bijzonder geldt dit voor een conflict; een conflict is een ‘ernstige verstoring’ in een van de systemen waarin de betrokkenen met elkaar zijn verbonden en waar ze aan vasthouden; een verstoring los je op door elementen in de dynamiek van dat systeem te veranderen; bij een conflict van het globale systeem (de relatie als geheel) komen fundamentele waarden en machtspatronen tussen de partners in vraag te staan, dit maakt het extra spannend.
Conflicten oplossen betekent hier: de dynamiek volgen die de feiten doet herhalen en tot een systeem maakt; dan trachten die dynamiek te beïnvloeden (bv. je taalgebruik aanpassen en andere woorden gebruiken, het tegengestelde doen dan wat je ‘spontaan’ zou doen; een bemiddelaar erbij betrekken; een Open Space organiseren waarbij elke partij een gelijk aantal vrienden en supporters mag uitnodigen). Doordat de verschillende betrokkenen de dynamiek van het conflict willen beïnvloeden voor eigen winst duurt een conflict vaak langer dan nodig en is er een fel crisismoment nodig om zich bewust te worden dat je het stoppen ook samen moet doen. Het is best moeilijk om samen tot een helder beeld te komen van het systeem dat jullie willen veranderen. Een herschikking van het totale systeem van een relatie is in veel situaties noodzakelijk.
• Bekeken vanuit het lemniscatisch grondpatroon: ‘feiten’ creëer je zelf, het zijn geen ‘objectieve werkelijkheden’ ergens buiten jou (5); het begrip ‘objectieve werkelijkheid’ betekent: de subjectief menselijke werkelijkheid zo objectief mogelijk maken; een conflict is een patroon aan de oppervlakte, de interacties getuigen van jullie diepe verbondenheid en interafhankelijkheid, jullie hebben elkaar nodig om een conflict te kunnen creëren en vol te houden; een conflict is een creatie en heeft geen oorzaak, het heeft een reden; het is onmogelijk om het begin van een conflict vast te stellen en evenmin alle beïnvloedende factoren op de weg naar vandaag; ‘begin’ en ‘einde’ van een conflict en van de interacties zijn een afspraak en vaak een opportunistisch gekozen moment; conflicten worden ‘opgelost’ wanneer je samen de beschikbare gegevens anders ordent en anders benoemt en nieuwe gegevens creëert die een nieuwe ‘werkelijkheid’ vormen die dan als ‘juister’ of ‘verantwoorder’ of ‘ethischer’ wordt ervaren én wordt aanvaard.
De oplossingsgerichte houding: steek geen tijd in het onderzoeken van de oorsprong of de oorzaken van het conflict; formuleer de dwingende vraag die bij ieder van jullie nu écht aan de orde is vanuit ieders actuele behoeften en die jullie nu doet handelen; stel de juiste vragen, die vragen die de dwingende vraag helpen ontwikkelen tot een oplossing; ga in gesprek met elkaar (en hou een eerlijk gesprek met jezelf); vertel samen een nieuw verhaal en creëer zo een nieuw ‘geheel’ en een nieuw evenwicht.
• Om conflicten efficiënt aan te pakken is het nuttig om regelmatig van grondpatroon te veranderen en de zaken vanuit een ander perspectief te bekijken.
“Je kunt een probleem niet oplossen met hetzelfde denken als dat waarmee je het hebt gecreëerd.” (A.Einstein)
In de meeste gevallen is de hulp van een deskundig bemiddelaar zeer nuttig. Afstand nemen van de interacties en een over-zicht ontwikkelen is onmogelijk wanneer je midden in de emoties zit.
Een conflict is een zeer onaangename ervaring, toch zijn er flink wat vragen te stellen bij een relatie waarin zich nooit een conflict voordoet. Een conflict kan maar ontstaan wanneer er een grote betrokkenheid bij elkaar bestaat. We dienen wel allemaal te leren om grote spanning positief te duiden en de zaken op tijd aan te pakken, van bij de eerste ruzies.

————————
(1) Alternatieve woorden om de situatie te benoemen zijn bv.: crisismoment; machtsstrijd; fundamenteel meningsverschil; scherpe tegenstelling; diepe ravijn; blokkade; onoverbrugbare afstand; pijnlijke provocatie; verwijtende communicatie; gewelddadige communicatie; oneerlijk spel; bedrog; gevaarlijke bedreiging; diep wantrouwen; destructieve situatie; te hoge spanning; een brug te ver; oorlogsverklaring; verraad; agressieve communicatie; enz.
Wat is in jouw geval een term die beter past dan ‘conflict’? Welke aanpak roept het woord ‘conflict’ op en welke aanpak roept het woord op dat jij verkiest?
(2) (Her)Lees de tekst: Wie heeft er een probleem? Ik, hij zij of wij? (Nieuwe versie 5.0) → Korte teksten
(3) Lees over het onderscheid tussen gevoelens en emoties in: Medeleven Empathie Mededogen → Korte teksten
Over de verschillende vormen van taalgebruik: Talen en taalgebruik → Korte teksten
(4) Lees meer in: Drie grondpatronen om je leven te be-leven → Korte teksten
(5) Lees meer in: Hoe je zelf feiten creëert – Vier soorten feiten → Korte teksten

Van de illustratie is de bron mij onbekend. Ik heb ze gekregen met de naam ‘ruzie.jpg.h380.jpg.568.jpg’