Een systemische kijk is een element van Pad-vindend Leiderschap, van mensen die meer ‘vindend’ dan ‘zoekend’ leven en leiden.(1) Om de veertien dagen zal ik een element van Pad-indend leiderschap bekijken. Vandaag: de zaken systemisch benaderen

Wat maakt het voor ons zo moeilijk om de zaken systemisch te benaderen?


Deze vraag kwam meerdere keren bij mij op de voorbije week. Aanleiding vormde o.a. de suggesties die ik ontving voor mijn nieuwe rubriek ‘Acht vragen’; de discussies rond de corona-vaccinatie; relatieproblemen bij een jong stel die me nauw aan het hart ligt; de uitzending ‘Interne keuken’ op Radio 1 vorige zaterdag (een boek over de opwarming van de aarde; een gesprek met een psychiater voor baby’s over de ontwikkeling van de gevoelswereld tussen de conceptie en de drie jaar; een gesprek over paddestoelen en hun intieme relatie met de bomen) (2).
Telkens was er sprake van ‘oorzaken’ en ‘gevolgen’ en van de vaststelling dat er praktische verbanden zijn tussen bepaalde fenomenen. De gesprekken illustreerden ons gewoon grondpatroon om met de wereld om te gaan: het lijnig grondpatroon. (3) We hebben geleerd om naar fenomenen te kijken als afzonderlijke ‘dingen’. Om ze te onderzoeken bakenen we ze af en specificeren we hun kenmerken. Op deze manier kunnen we vaststellen welke effecten hun aanwezigheid veroorzaakt. We gaan er gemakkelijkheidshalve van uit dat de fenomenen voor een groot gedeelte onafhankelijk zijn en slechts voor bepaalde aspecten afhankelijk zijn van enkele elementen. Een boom is een apart fenomeen dat weliswaar niet kan zonder water en zon. Maar de boom voor mijn deur heeft niets te maken met mij of mijn buren en omgekeerd. Dit gaat nog meer op voor mensen. Mensen zijn unieke wezens, met een eigen (sociale) identiteit en met een uniek ‘zelf’. We hebben wel relatie met elkaar maar ‘ik’ ben ‘ik’ en ‘jij’ bent ’jij’. Dat gaat ook op voor de wijze waarop we naar virussen kijken: afzonderlijke ‘dingen’ die we als een vijand zien en die we moeten bestrijden.
Alle fenomenen systemisch bekijken betekent dat je niet louter spreekt van ‘verbanden’ maar dat je ziet dat al de aspecten die je waarneemt een dynamisch geheel vormen, een systeem. (4) De beïnvloeding gebeurt niet in een bepaalde richting (in één richting) maar in alle richtingen tegelijkertijd, weliswaar niet steeds op dezelfde wijze en in dezelfde mate. De ‘vierde dimensie’ is ‘beweging’ (waarvan ‘tijd’ slechts één element is!) en heeft relatie met alle richtingen. Zoals wanneer je een steen werp in een vijver. Een beeld voor het systemische is een groot spinnenweb opgebouwd uit verschillende spinnenwebben. Wanneer in één van de spinnenwebben een insect gevangen wordt trilt het ganse, grote spinnenweb.
Bij een systemische benadering van het leven laat je los dat je de grond van de zaak kunt controleren. Als mens kunnen we wel systemen beïnvloeden en daardoor de beweging van een systeem in één richting sterker maken dan in een andere, maar we kunnen niet het systeem als geheel in één richting sturen. Wij houden niet het stuur van de ontwikkeling van het leven of van het klimaat vast!
In 2015 werd vastgesteld dat het klimaat op aarde bestendig met 1 graad is gestegen. De opwarming niet voorbij de 2 graden laten oplopen is essentieel omdat vanaf die temperatuur binnen het systeem zichzelf versterkende processen starten (feedback-lussen). In menselijke relaties en in de ontwikkeling van het gevoelsleven van een baby doet zich hetzelfde voor: we denken, voelen, communiceren en handelen vanuit patronen; onze patronen activeren bepaalde patronen bij de ander; op een gegeven moment ontstaat er in een relatie een zichzelf versterkend meta-patroon, meer opbouwend of meer onproductief of meer toxisch.
Wat maakt het voor ons zo moeilijk om op een systemische wijze de wereld te beleven en te benaderen?
Ons lijnig grondpatroon heeft al tienduizenden jaren zijn waarde bewezen: het is erg praktisch en functioneel en het wérkt, we kunnen daardoor de fenomenen controleren en manipuleren. We hebben er alle technieken kunnen door ontwikkelen vanaf de handbeitel tot de satellieten, vanaf de eerste geluiden om te communiceren tot de digitale wereld. Ook op het sacrale terrein hanteren we het lijnig grondpatroon: we zoeken middelen om met de ‘geestelijke wereld’ te onderhandelen. Dankzij het lijnig grondpatroon hebben we het gevoel dat we de fenomenen kunnen controleren en beheersen. Op deze manier gaan we aan de slag bv. ook bij de opwarming van de aarde: Hoe kunnen we de CO2 verminderen? Wat stoot het meeste CO2 uit? Terwijl de vragen dringender zijn: Hoe dienen we onze volledige levenswijze te veranderen? (= hoe we omgaan met arbeid, financiële middelen, armoede, mobiliteit, solidariteit, technische middelen, AI, onderwijs, … enz.)
Het is geen kwestie van de zaken óf lijnig óf systemisch te benaderen maar van én – én. Onze grote moeilijkheid is dat het lijnig grondpatroon zich heeft geïnstalleerd op de troon van ‘ik ben alleenheerser’, ‘mijn waarheid is de enige waarheid’, ‘mijn logica is de enige logische logica’.
Systemisch benaderen moet je leren, je bent er niet mee opgegroeid. Systemisch benaderen heeft inzicht nodig én een andere manier van waarnemen én een andere wijze van besluiten en beslissen. Om te leren het leven systemisch te benaderen hebben we elkaar nodig. We dienen van elkaar te leren want niemand weet alles of heeft een allesoverheersend inzicht. Het heeft weinig zin dat één ‘verlichte geest’ het op haar eentje waarmaakt en we haar zouden volgen. Dat is het gedragspatroon dat we volgen bij het lijnig grondpatroon: kritiekloos napraten en volgen. Om systemisch te leren denken dienen we samen te denken, in een open dialoog, in een open ruimte (Open Space).

(1) Lees meer over Pad-vindend leiderschap in et boek Pathfinder – Samen de juiste weg vinden → Boeken
(2) herbeluister de uitzending hier
(3) Meer over de grondpatronen en over de kenmerken van het lijnig grondpatroon in: Drie grondpatronen om je leven te be-leven. → Korte teksten
(4) Lees hier enkele bladzijden over het systemisch grondpatroon uit de tekst Drie grondpatronen om je leven te be-leven.