Tagarchief: Levensthema

Fundamentele vragen stellen

Chung-Im Kim – Mutation 8 (2015)

Wie gaat voor Pad-vindend Leiderschap stelt vragen die dieper gaan, laag na laag, tot je bij een fundamentele vraag komt. Hier alvast een actuele poging.
Hoe kan onze manier van samenleven muteren en wat kan ik daar toe bijdragen?
Er wordt vaak gezegd dat er een ecologische crisis groeit. Tegelijk is er de corona-crisis en de klimaatcrisis. Hoe kunnen deze ‘crisissen’ zorgen voor een fundamentele verandering in onze manier van samenleven? Voor een mutatie zelfs?
Een mutatie is een sprongsgewijze wijziging in de ‘fundamentele eigenschappen’ van een fenomeen (bv. het erfelijk materiaal in het het genoom van een cel) of het plotseling verschijnen of wegvallen van kenmerken.
Kan een samenleving muteren? Wat zijn de fundamentele eigenschappen van een menselijke samenleving? Wat is het DNA van ‘gezond menselijk samenleven’? Is het DNA van het menselijk samenleven wel gericht op ‘gezond samenleven’? Beteket dit gezond samenleven voor iedereen op gelijke wijze? Wat kan er gebeuren indien er plots een wijziging optreedt in dat DNA? Wat kan zo’n sprong bewerkstelligen?
De Franse socioloog en filosoof Bruno Latour stelt het zo:
“Spreken van ’crisis’ is een manier om onszelf gerust te stellen, als we daarmee bedoelen dat die ‘van voorbijgaande aard is’, dat de crisis gauw genoeg ‘achter ons zal liggen’. …
… We zouden beter kunnen spreken van ‘mutatie’: we waren een wereld gewend, we gaan over, we muteren naar een andere wereld. En wat het adjectief ‘ecologisch’ betreft, ook dat gebruiken we maar al te vaak ter geruststelling, om ons af te schermen voor de verstoringen waarop dreigend onze aandacht wordt gevestigd. …
… We doen net als de mensen in de vorige eeuw die het hadden over het ‘milieu’, waarmee ze doelden op de levende wezens in de natuur, gezien van een afstandje, veilig achter glas. …
… Normaal gesproken zou het zich opstapelende slechte nieuws ons het gevoel moeten geven dat we van een ‘gewone milieucrisis’ zijn afgegleden naar wat eerder zou moeten worden bestempeld als een diepgaande mutatie van onze verhouding tot de wereld.” (1)
Helaas, dit laatste toont zich niet.
We zijn meer dan zeven jaar verder dan het moment waarop Bruno Latour zijn lezingen gaf (Edinburgh 2013). Met het coronavirus krijgen we opnieuw de gelegenheid om fundamentele vragen te stellen zoals hij ze toen opperde. Zullen we ze stellen of gaan we zo snel als mogelijk terug over naar de orde van de dag?
Even de focus op het coronavirus
Wat doet je vermoeden dat het coronavirus te ‘overwinnen’ zal zijn? Hoe kunnen we volledig komaf maken met het virus? Wat deden we met de reeds gekende virussen? Hoe hebben onze inspanningen om virussen ‘te lijf te gaan’ invloed op de eigenschappen van de menselijke samenleving? Welke andere houding is mogelijk tegenover het virus dan ‘ten oorlog’ te trekken? Indien het virus een blijvende ‘natuurlijke speler’ zal zijn van onze wereld, hoe kunnen we ons dan best reorganiseren? Welke constructieve inzichten biedt het verschijnen van het coronavirus vandaag reeds?
Wat gebeurt er vandaag: minder auto’s op de weg door online werken = minder luchtvervuiling; meer lokale producten kopen = meer lokaal produceren = een economisch model dat dichter bij de mensen staat; meer lokaal toerisme = meer verbinding met mensen uit de eigen regio of het eigen land; het belang van kunsten ervaren = kunsten als motor voor persoonlijke ontwikkeling maar ook voor sociale relaties;
Wat gebeurt er indien we alle aspecten van het menselijk leven als een samenhangend systeem zien in ‘samenwerking’ met virussen? Hoe moet je je dan een ‘gezonde samenleving’ voorstellen? Kunstenaars zijn de mensen die je daarbij kunnen helpen, politici net niet.
We hebben echter geen nieuw groots utopisch wereldbeeld nodig. Wel praktische ‘utopische daden’.(2) Denk niet in termen van een ‘nieuwe wereld’ maar in termen van een ‘nieuwe dynamiek’, een ‘nieuwe weg’, op basis van principes die het eigen gelijk overstijgen.
Hoe komen we aan die principes? Wat hebben we nodig om die ‘nieuwe dynamiek’ te bedenken en in gang te zetten? Door welke externe factoren wordt die gestimuleerd?
Hoe gaan we dan om met onze niet te stillen excessieve honger naar ‘meer’ = ‘meer dan de ander heeft’ (geld, aanzien, macht, controle, kennis, techniek, voldoening, bevestiging, erkenning)? Indien we allemaal samen en evenveel ‘meer’ hebben dankzij de ontwikkeling van kennis en techniek en verbindende relaties is er geen ongelijkheid en geen hebzucht. Dit klinkt utopisch. Dat is utopisch! Is het DNA van het menselijk samenleven wel gericht op ‘gezond samenleven voor iedereen op gelijke wijze’? Is ‘iedereen gelijk’ het ideaal en wat betekent dit concreet? Hoe zijn mensen ‘gelijk’? (3)
Welke elementen van de menselijke samenleving moeten muteren willen we komen tot een ‘gezonde samenleving’? Welk economisch model komt ten goede aan alle mensen Welke constructieve acties kunnen zo’n mutatie uitlokken?
Zullen we de zaak eens systemisch bekijken? (4)

(1) Bruno Latour, Oog in oog met Gaia – Acht lezingen over het Nieuwe Klimaatregime, Octavo 2017 – uit: Eerste lezing, Over de instabiliteit van ‘de natuur’ (als begrip)
(2) Bekijk korte filmpjes: Atlas van kleine praktische Utopieën of luister naar gesprekken op Zwijgen is geen optie
(3) Wat indien ‘de meeste mensen die deugen’ enkel de minder gegoeden en minder machtigen zijn? Bregman zal wellicht niet akkoord gaan.
Bregman, Rutger, De meeste mensen deugen, de Correspondent 2019
(4) Lees hier enkele bladzijden uit de tekst Drie grondpatronen om je leven te be-leven → Kort teksten
Herlees ook het bericht van van 11 januari jl.

De illustratie: I asked permission

De zaken systemisch benaderen?

Een systemische kijk is een element van Pad-vindend Leiderschap, van mensen die meer ‘vindend’ dan ‘zoekend’ leven en leiden.(1) Om de veertien dagen zal ik een element van Pad-indend leiderschap bekijken. Vandaag: de zaken systemisch benaderen

Wat maakt het voor ons zo moeilijk om de zaken systemisch te benaderen?


Deze vraag kwam meerdere keren bij mij op de voorbije week. Aanleiding vormde o.a. de suggesties die ik ontving voor mijn nieuwe rubriek ‘Acht vragen’; de discussies rond de corona-vaccinatie; relatieproblemen bij een jong stel die me nauw aan het hart ligt; de uitzending ‘Interne keuken’ op Radio 1 vorige zaterdag (een boek over de opwarming van de aarde; een gesprek met een psychiater voor baby’s over de ontwikkeling van de gevoelswereld tussen de conceptie en de drie jaar; een gesprek over paddestoelen en hun intieme relatie met de bomen) (2).
Telkens was er sprake van ‘oorzaken’ en ‘gevolgen’ en van de vaststelling dat er praktische verbanden zijn tussen bepaalde fenomenen. De gesprekken illustreerden ons gewoon grondpatroon om met de wereld om te gaan: het lijnig grondpatroon. (3) We hebben geleerd om naar fenomenen te kijken als afzonderlijke ‘dingen’. Om ze te onderzoeken bakenen we ze af en specificeren we hun kenmerken. Op deze manier kunnen we vaststellen welke effecten hun aanwezigheid veroorzaakt. We gaan er gemakkelijkheidshalve van uit dat de fenomenen voor een groot gedeelte onafhankelijk zijn en slechts voor bepaalde aspecten afhankelijk zijn van enkele elementen. Een boom is een apart fenomeen dat weliswaar niet kan zonder water en zon. Maar de boom voor mijn deur heeft niets te maken met mij of mijn buren en omgekeerd. Dit gaat nog meer op voor mensen. Mensen zijn unieke wezens, met een eigen (sociale) identiteit en met een uniek ‘zelf’. We hebben wel relatie met elkaar maar ‘ik’ ben ‘ik’ en ‘jij’ bent ’jij’. Dat gaat ook op voor de wijze waarop we naar virussen kijken: afzonderlijke ‘dingen’ die we als een vijand zien en die we moeten bestrijden.
Alle fenomenen systemisch bekijken betekent dat je niet louter spreekt van ‘verbanden’ maar dat je ziet dat al de aspecten die je waarneemt een dynamisch geheel vormen, een systeem. (4) De beïnvloeding gebeurt niet in een bepaalde richting (in één richting) maar in alle richtingen tegelijkertijd, weliswaar niet steeds op dezelfde wijze en in dezelfde mate. De ‘vierde dimensie’ is ‘beweging’ (waarvan ‘tijd’ slechts één element is!) en heeft relatie met alle richtingen. Zoals wanneer je een steen werp in een vijver. Een beeld voor het systemische is een groot spinnenweb opgebouwd uit verschillende spinnenwebben. Wanneer in één van de spinnenwebben een insect gevangen wordt trilt het ganse, grote spinnenweb.
Bij een systemische benadering van het leven laat je los dat je de grond van de zaak kunt controleren. Als mens kunnen we wel systemen beïnvloeden en daardoor de beweging van een systeem in één richting sterker maken dan in een andere, maar we kunnen niet het systeem als geheel in één richting sturen. Wij houden niet het stuur van de ontwikkeling van het leven of van het klimaat vast!
In 2015 werd vastgesteld dat het klimaat op aarde bestendig met 1 graad is gestegen. De opwarming niet voorbij de 2 graden laten oplopen is essentieel omdat vanaf die temperatuur binnen het systeem zichzelf versterkende processen starten (feedback-lussen). In menselijke relaties en in de ontwikkeling van het gevoelsleven van een baby doet zich hetzelfde voor: we denken, voelen, communiceren en handelen vanuit patronen; onze patronen activeren bepaalde patronen bij de ander; op een gegeven moment ontstaat er in een relatie een zichzelf versterkend meta-patroon, meer opbouwend of meer onproductief of meer toxisch.
Wat maakt het voor ons zo moeilijk om op een systemische wijze de wereld te beleven en te benaderen?
Ons lijnig grondpatroon heeft al tienduizenden jaren zijn waarde bewezen: het is erg praktisch en functioneel en het wérkt, we kunnen daardoor de fenomenen controleren en manipuleren. We hebben er alle technieken kunnen door ontwikkelen vanaf de handbeitel tot de satellieten, vanaf de eerste geluiden om te communiceren tot de digitale wereld. Ook op het sacrale terrein hanteren we het lijnig grondpatroon: we zoeken middelen om met de ‘geestelijke wereld’ te onderhandelen. Dankzij het lijnig grondpatroon hebben we het gevoel dat we de fenomenen kunnen controleren en beheersen. Op deze manier gaan we aan de slag bv. ook bij de opwarming van de aarde: Hoe kunnen we de CO2 verminderen? Wat stoot het meeste CO2 uit? Terwijl de vragen dringender zijn: Hoe dienen we onze volledige levenswijze te veranderen? (= hoe we omgaan met arbeid, financiële middelen, armoede, mobiliteit, solidariteit, technische middelen, AI, onderwijs, … enz.)
Het is geen kwestie van de zaken óf lijnig óf systemisch te benaderen maar van én – én. Onze grote moeilijkheid is dat het lijnig grondpatroon zich heeft geïnstalleerd op de troon van ‘ik ben alleenheerser’, ‘mijn waarheid is de enige waarheid’, ‘mijn logica is de enige logische logica’.
Systemisch benaderen moet je leren, je bent er niet mee opgegroeid. Systemisch benaderen heeft inzicht nodig én een andere manier van waarnemen én een andere wijze van besluiten en beslissen. Om te leren het leven systemisch te benaderen hebben we elkaar nodig. We dienen van elkaar te leren want niemand weet alles of heeft een allesoverheersend inzicht. Het heeft weinig zin dat één ‘verlichte geest’ het op haar eentje waarmaakt en we haar zouden volgen. Dat is het gedragspatroon dat we volgen bij het lijnig grondpatroon: kritiekloos napraten en volgen. Om systemisch te leren denken dienen we samen te denken, in een open dialoog, in een open ruimte (Open Space).

(1) Lees meer over Pad-vindend leiderschap in et boek Pathfinder – Samen de juiste weg vinden → Boeken
(2) herbeluister de uitzending hier
(3) Meer over de grondpatronen en over de kenmerken van het lijnig grondpatroon in: Drie grondpatronen om je leven te be-leven. → Korte teksten
(4) Lees hier enkele bladzijden over het systemisch grondpatroon uit de tekst Drie grondpatronen om je leven te be-leven.

Acht vragen (1) – Werkvraag 2021

Ik daag mezelf uit om dit jaar iedere week een Vragenkompas te vullen met minstens acht vragen. Ik start dus  iedere week met een concrete werkvraag. Je mag me helpen door me een werkvraag te sturen, iets waar jij tegenaan loopt. Je vraag wordt anoniem behandeld.

Het doel van de rubriek ‘Acht vragen’ is je aan te zetten om je actuele brandende werkvraag te stellen, de ‘juiste’ vragen te formuleren, de gepaste oplossing te vinden en zo je ‘eigen kracht’ te versterken. De meer dan twintig Vragenkompassen van 2021 zijn een onderdeel van de leerweg naar het stellen van de ‘juiste’ vragen.(1)

Wat is mijn werkvraag voor 2021?

De vragen in het Vragenkompas kunnen jou inspireren om op een andere manier een gesprek te starten, met jezelf of met iemand die je ontmoet. Herhaal de vragen die hier staan niet letterlijk maar giet ze in een formulering die past bij de betrokken persoon en bij de context.

Het Vragenkompas staat los van een standpunt en geeft niet aan welke keuze je moet maken. Je kunt er op een constructieve manier alles mee in vraag stellen. Het Vragenkompas is contextueel, d.w.z. dat bij alle vragen die je kunt stellen de vraag er bovenop luidt: Hoe beïnvloedt de context deze vraag en het antwoord?
Klik op de afbeedling om ze te vergroten of te downloaden.

Inmiddels heb ik besloten om de rubriek Acht vragen om de twee weken te publiceren. Ik heb reeds boeiende thema’s gekregen en kan al een aantal weken verder. Waarvoor dank.
Werkvragen zijn nog steeds welkom.
Volgende keer gaat het over de vraag hoe je met meer kans succes kunt halen (bv. rond je werkvraag voor 2021 = De ‘Acht vragen’ van vorige week)

Het heeft er anderzijds voor gezorgd dat ik een andere rubriek in het oog kreeg: Pad-vindend Leiderschap. Die zal ik dan in de tussenliggende week publiceren.
Deze week gaat het over de vraag:
Wat maakt het voor ons zo moeilijk om de zaken systemisch te benaderen?

(1) Lees meer in De kunst van het vragen en het Vragenkompas → Korte teksten

Vraag van de week (51)

Welke vragen stel je om het voorbije jaar te evalueren, te beoordelen en te waarderen?

Vele mensen, organisaties en bedrijven blikken op het einde van het jaar terug op de voorbije 365 dagen. Sommigen doen dat ernstig en evalueren en te beoordelen de zaak. Nog teveel worden deze begrippen echter slordig gebruikt. Vaak wordt onvoldoende het onderscheid gemaakt.
‘Evalueren’ is meten zonder oordeel. Een correcte evaluatie oordeelt niet maar stelt vast; duidelijk, scherp, zo objectief mogelijk. Bij dit werk horen bijgevolg cijfers, maten, gewichten, statistieken, vergelijkingen, het verschil met de nul-meting, enz.
‘Beoordelen’ is per definitie subjectief zelfs al tracht je dit zo objectief mogelijk te doen en iedereen (of gelijke situaties) op dezelfde wijze te behandelen. Is dit laatste wel verstandig? Is het eerlijk? Beoordelen is een ethisch-relationele opdracht. Hoeveel is dit cijfer waard … voor déze persoon, bij déze taak, in déze situatie, in déze context? Om je beoordeling zo ‘objectief’ mogelijk te houden ga je een heldere maatstaf kiezen en transparant zijn over de wijze waarop je die hanteert.
Om een persoon of een gebeuren te ‘waarderen’ is het niet noodzakelijk om eerst te evalueren en te beoordelen.
Je zult bijgevolg verschillende vragen moeten stellen. Je stelt een specifieke vraag om een persoon of een situatie te evalueren en een andere vraag om dezelfde persoon of dezelfde situatie te beoordelen.
Welke vragen stel je om het voorbije jaar te evalueren en te beoordelen?

Ik heb de tekst ‘Evalueren – Beoordelen – Waarderen’ herwerkt. → Korte teksten
Misschien levert dit jou inspiratie op.

Vraag van de week (49)

Welke vraag heb je beleefd als een geschenk?

Het najaar kent een concentratie aan grote feesten. Overal ter wereld wordt er gevierd, in alle levensvisies. Een geschenk geven hoort daar steeds bij. Het is goed om even stil te staan bij de vraag welke vraag jij hebt beleefd als een geschenk. Welke vraag koester je nog steeds omdat het effect ervan nog immer voelbaar is? Het kan best een vraag zijn die je jaren geleden hebt gekregen of een die gisteren naar jou werd gestuurd. Wat maakte de vraag zo bijzonder? Waar raakte ze jou? Wat voel je vandaag nog?
Wanneer je daar wat zicht op krijgt kan je die kenmerken gebruiken om op jouw beurt een vraag aan te bieden aan wie je lief is of aan een van je vrienden. Geef een ‘juiste’ vraag als geschenk. Een ‘juiste’ vraag is persoonlijk, raakt de ander in het hart, draait om iets dat wellicht van levensbelang is voor de ander, wijst op iets dat verder reikt dan de horizon, gaat voorbij het ‘onmiddellijk nuttige’ en het effect kan jaren uitdijen. Misschien heeft de andere uren stilte nodig om je vraag-geschenk uit te pakken. Laat haar of hem die tijd.