Tagarchief: Pad-vindend leiderschap

Scherp waarnemen met tien zintuigen

Lourdes Castro – Sombras projetadas – 1964

Pad-vindend Leiderschap steunt op het waarnemen van heldere ’feiten’, op scherp waarnemen en het ontwikkelen van al je zintuigen. Je kiest je volgende stap met de kennis van het verleden én met een heldere blik op waar je nu staat. De uitdaging bestaat er in om jezelf en anderen te stimuleren fijngevoeliger waar te nemen.

Waarnemen om kennis te verwerven en te beslissen
We hebben waarnemen nodig én reflecteren én delen of uitwisselen om solide kennis te verwerven. Voor onze inzichten, meningen, conclusies, besluiten of beslissingen steunen we op datgene wat we ‘feiten’ noemen. Of iets een ‘feit’ is ontvangen we meestal uit de tweede, derde of vierde hand. We halen ze uit boeken en via de vele mediakanalen en de sociale media. Daarbij vergeten we meestal de kritische vraag te stellen: Op basis van welke waarnemingen wordt dit als een ‘feit’ vooropgesteld, wie heeft die feiten vastgesteld, op welke manier? Zonder waarnemingen geen ‘feiten’, met slordige vaststellingen slordige beslissingen.

Informatie uit de eerste hand
Feiten uit de eerste hand zijn die zaken die je zelf hebt waargenomen. En dan volgt de vraag: Hoe scherp neem jij waar? Uiteraard kan je niet alles zelf vaststellen. Noodgedwongen doe je beroep op de mening en inzichten van anderen. Vanuit Pad-vindend Leiderschap pleit ik er voor om toch meer zelf waar te nemen, om meer informatie uit de eerste hand te verzamelen. Dit kan in veel meer situaties dan je vermoedt. Vooral wanneer het gaat om de relatie tussen mensen waarmee je leeft, werkt of ontspant kan je meer afgaan op eigen vaststellingen.
Ja, je zintuigen kunnen je bedriegen en ja, je beschikt niet steeds over de juiste instrumenten en ja, je laat je vangen door getallen wegens een gebrek aan kennis over statistieken, enz. (1) En toch, het is vandaag meer dan nodig om te leren meer af te gaan op wat je zelf waarneemt. Niet enkel met je ogen, niet enkel met de vijf zintuigen, maar met al je zintuigen.
Je dient dan wel een vreselijk obstakel te overwinnen: je smartphone. Je zult moeten leren minder op je scherm te kijken en meer je aandacht te richten op de mensen om je heen, op je omgeving, op je context, op de natuur om je heen (zelfs in de stad!)

Hoeveel zintuigen gebruik je?
Bij ‘zintuigen’ denk je aan: oren, ogen, neus, tong en handen/huid. Daarmee kan je horen, zien, ruiken, proeven en tasten.(2) Daarnaast zijn er echter nog meerdere zintuigen die je onbewust inzet. Er is het evenwichtsorgaan dat je helpt om voortdurend je evenwicht te vinden bij al je trage en vooral snelle bewegingen. Voor Zhuang Zi (de taoist, 4e eeuw BCE) is aandachtzaam handelen (3) een zintuigelijke actie, het handelend waarnemen. Voor boeddhisten is bewustzijn of geest een zintuig. Dat ligt dicht bij de overtuiging dat denken een zintuig is.(4)
Proprioceptie slaat op de waarneming van de houding- en bewegingszin via de zintuigen in je spieren en gewichten. Dit voel je bv. wanneer je struikelt en je je lichaam terug in evenwicht brengt. De interoceptie (van binnenuit waarnemen) biedt je waarnemingen door weefsels in je lichaam (bv. wanneer je voelt dat je dringend moet plassen). Met thermoceptie ben je in staat om de temperatuur waar te nemen rondom jou. Daartoe gebruik je de thermoreceptoren. Pijn ervaar je dankzij nociceptie via de nocireceptoren in de huid, je gewrichten en je interne organen. En hoe werkt telepathie? En via welk zintuig ontvang je ‘intuïtieve informatie‘?

Het hart als zintuig
Het hart werkt eveneens als een zintuig. Het kan zaken waarnemen die de andere zintuigen niet kunnen vatten. Het is het hart dat het onderscheid kan ontdekken tussen ‘medelijden’, ‘medeleven’, ‘empathie’ en ‘mededogen’. (5) Dat ontdek je niet met je hoofd, niet met je intellect en niet louter met je ogen. Om het hart als zintuig te ontdekken dien je wel je leeraanpak te verbreden. Van een louter intellectuele, rationele en technische aanpak dien je andere talen in te schakelen: de literaire kunsten, de beeldende kunsten, de bewegingskunsten en de ambachten. Je dient met je volledige lichaam te leren waarnemen niet enkel met je hoofd.
Daarbij is het nodig een onderscheid te maken tussen gevoelens en emoties.
Gevoelens zijn de resultaten van een waarneming. Gevoel is een waarneming. Daarvoor denk je wellicht op de eerste plaats aan je huid en de aanrakingen. Je voelt andere sensaties met  je hart als zintuig. Daarnaast neem je gevoelens waar tegelijk met het waarnemen via de andere zintuigen. Je hoort en voelt de klanken, je ziet en voelt de kleuren en vormen, je proeft en voelt de smaken, enz.
Emoties zijn het resultaat van een beoordeling en een waardering (positief, negatief, neutraal of onverschillig) van wat je voelt. Het is een reactie op je waarnemingen. Emoties zijn dat wat je doet met je gevoelens. (6)

Zintuigen beter gebruiken
Onze neiging om de fenomenen op te delen en in vakjes te stoppen (omdat dit ‘wetenschappelijk’ zou zijn) leidt er toe dat we niet opmerken dat de zintuigen samenwerken. Om het even duidelijk te stellen, geen enkel zintuig werkt los van een van de andere. Het is bijgevolg nodig en nuttig dat je nagaat wat je via een van de andere zintuigen ontmoet wanneer je bv. luistert of kijkt.
Waarnemen is niet ‘iets opmerken dat zich buiten mij bevindt’. Waarnemen is ‘ontmoeten’. Je bent als waarnemer integraal deel van wat er op dat moment gebeurt. Je ziet enkel wat je kunt zien, wilt zien, wenst te zien. (dit geldt voor alle zintuigen) Bij het waarnemen heb jij een actieve rol. Je neemt steeds waar vanuit een bepaald standpunt, vanuit een bepaald perspectief. Het is nodig om je bewust te zijn van je beperkingen bij het waarnemen en het verwerken van de ‘gegevens’. (7)
Je gebruikt je zintuigen meer dan enkel om te registreren wat er buiten je leeft. Je behandelt dat wat je opmerkt. Je merkt niet louter een geluid, een geur of een smaak op. Je wilt het lokaliseren, het een naam geven en in sommige gevallen vraag je je onmiddellijk af wat je er mee kunt doen. Je wilt het vaak ook kunnen verklaren. Tenslotte, en vooral, beoordeel je wat je waarneemt en je geeft het een waardering (positief, negatief, neutraal of onverschillig). Dat laatste druk je uit in een mening of een overtuiging of een emotionele reactie.(8)

Zintuigen zijn er om te genieten
Een belangrijke taak van het gebruik van de zintuigen is om je nieuwsgierigheid te bevredigen, om je te verbinden met anderen, om je te helpen genieten en om te spelen! Genieten van het eenvoudige, het kleine en het mooie is nodig om zo volledig mogelijk te leven in jouw concrete situatie. (9) Zonder te genieten sluit je jezelf af van de bijzondere belevingen die bij het waarnemen horen. Genieten heb je nodig om de humor te ontdekken in een situatie en om op een gepaste manier te kunnen relativeren wat er gebeurt.
Nieuwsgierigheid en genieten zijn ervaringen die veel meer dan angst aan de basis liggen van de menselijke ontwikkeling, honderdduizend jaar geleden. Het heeft er o.a. voor gezorgd dat mensen in grotere groepen gingen leven op het ogenblik dat ze voor het eerst een (semi)vaste woonplaats kozen. Handel was er van bij het prille begin. Dat bewijzen de pigmenten die werden gebruikt bij de grottekeningen – 30.000 jaar oud – en de eerste grafgeschenken, die waren het resultaat van handel over honderden kilometers. Om handel te drijven is er nieuwsgierigheid nodig en genot om wat je via ruilen wilt bekomen.
Kennis verwerven doe je niet louter door op je eentje waar te nemen en te reflecteren. Wat essentieel is: delen en uitwisselen van gegevens, inzichten en kennis.(10) Kennis is een relationele zaak, niet enkel een rationele! Het gaat dan niet enkel om de relatie met iets buiten jou maar om de verbinding met anderen en hoe die zich verhouden tot de rationeel verworven gegevens. Kennis staat niet los van de levensvisie. De belangrijkste kennis in je leven bereik je door te genieten van het delen met anderen.

Noten
(1) Kahneman, Daniel, Ons Feilbaar Denken (Thinking, Fast and Slow), Business Contact 2016
(2) De lijst van vijf zintuigen hebben we te danken aan Aristoteles (384-322 BCE) in zijn Anima. Toch vind je dit lijstje ook terug in het oude India (al voegde de Boeddha er een zesde aan toe) en het klassieke China. Het zijn de vijf zintuigen die verbonden zijn met een duidelijk uiterlijk fysiek kenmerk.
(3) In het Westen wordt vandaag vaak de term mindfulness gebruikt. Toch valt dit niet helemaal samen met waar Zhuang Zi op wijst.
(4) De jonge Duitse filosoof Markus Gabriel pleit er sterk voor het denken als zintuig te beschouwen: De zin van denken, Boom 2019
(5) Lees meer in Medeleven Empathie Mededogen → Korte teksten
(6) Hoofdstuk 5 ‘Gevoelens en emoties’ in: Damasio, Antonio, Het zelf wordt zich bewust. Hersenen, bewustzijn, ik. Amsterdam, Wereldbibliotheek 2010 (A.Damasio is hoogleraar neurowetenschappen)
(7) Lees meer over je beperkingen in De Held met de Duizend Grenzen en Uitdagingen → Korte teksten
(8) Lees meer in Hoe je zelf ‘feiten’ creëert – Vier soorten feiten → Korte teksten
(9) Voor alle duidelijkheid, genieten is niet ‘belust zijn op lusten’!
(10) Je kunt hier het onderscheid ervaren tussen de begrippen ‘dataverzameling’, ‘theorie’, ‘concepten’, ‘kennis’, ‘inzicht’ en ‘wijsheid’.

Illustratie: Wikiart – © Fair use

Fundamentele vragen stellen

Chung-Im Kim – Mutation 8 (2015)

Wie gaat voor Pad-vindend Leiderschap stelt vragen die dieper gaan, laag na laag, tot je bij een fundamentele vraag komt. Hier alvast een actuele poging.
Hoe kan onze manier van samenleven muteren en wat kan ik daar toe bijdragen?
Er wordt vaak gezegd dat er een ecologische crisis groeit. Tegelijk is er de corona-crisis en de klimaatcrisis. Hoe kunnen deze ‘crisissen’ zorgen voor een fundamentele verandering in onze manier van samenleven? Voor een mutatie zelfs?
Een mutatie is een sprongsgewijze wijziging in de ‘fundamentele eigenschappen’ van een fenomeen (bv. het erfelijk materiaal in het het genoom van een cel) of het plotseling verschijnen of wegvallen van kenmerken.
Kan een samenleving muteren? Wat zijn de fundamentele eigenschappen van een menselijke samenleving? Wat is het DNA van ‘gezond menselijk samenleven’? Is het DNA van het menselijk samenleven wel gericht op ‘gezond samenleven’? Beteket dit gezond samenleven voor iedereen op gelijke wijze? Wat kan er gebeuren indien er plots een wijziging optreedt in dat DNA? Wat kan zo’n sprong bewerkstelligen?
De Franse socioloog en filosoof Bruno Latour stelt het zo:
“Spreken van ’crisis’ is een manier om onszelf gerust te stellen, als we daarmee bedoelen dat die ‘van voorbijgaande aard is’, dat de crisis gauw genoeg ‘achter ons zal liggen’. …
… We zouden beter kunnen spreken van ‘mutatie’: we waren een wereld gewend, we gaan over, we muteren naar een andere wereld. En wat het adjectief ‘ecologisch’ betreft, ook dat gebruiken we maar al te vaak ter geruststelling, om ons af te schermen voor de verstoringen waarop dreigend onze aandacht wordt gevestigd. …
… We doen net als de mensen in de vorige eeuw die het hadden over het ‘milieu’, waarmee ze doelden op de levende wezens in de natuur, gezien van een afstandje, veilig achter glas. …
… Normaal gesproken zou het zich opstapelende slechte nieuws ons het gevoel moeten geven dat we van een ‘gewone milieucrisis’ zijn afgegleden naar wat eerder zou moeten worden bestempeld als een diepgaande mutatie van onze verhouding tot de wereld.” (1)
Helaas, dit laatste toont zich niet.
We zijn meer dan zeven jaar verder dan het moment waarop Bruno Latour zijn lezingen gaf (Edinburgh 2013). Met het coronavirus krijgen we opnieuw de gelegenheid om fundamentele vragen te stellen zoals hij ze toen opperde. Zullen we ze stellen of gaan we zo snel als mogelijk terug over naar de orde van de dag?
Even de focus op het coronavirus
Wat doet je vermoeden dat het coronavirus te ‘overwinnen’ zal zijn? Hoe kunnen we volledig komaf maken met het virus? Wat deden we met de reeds gekende virussen? Hoe hebben onze inspanningen om virussen ‘te lijf te gaan’ invloed op de eigenschappen van de menselijke samenleving? Welke andere houding is mogelijk tegenover het virus dan ‘ten oorlog’ te trekken? Indien het virus een blijvende ‘natuurlijke speler’ zal zijn van onze wereld, hoe kunnen we ons dan best reorganiseren? Welke constructieve inzichten biedt het verschijnen van het coronavirus vandaag reeds?
Wat gebeurt er vandaag: minder auto’s op de weg door online werken = minder luchtvervuiling; meer lokale producten kopen = meer lokaal produceren = een economisch model dat dichter bij de mensen staat; meer lokaal toerisme = meer verbinding met mensen uit de eigen regio of het eigen land; het belang van kunsten ervaren = kunsten als motor voor persoonlijke ontwikkeling maar ook voor sociale relaties;
Wat gebeurt er indien we alle aspecten van het menselijk leven als een samenhangend systeem zien in ‘samenwerking’ met virussen? Hoe moet je je dan een ‘gezonde samenleving’ voorstellen? Kunstenaars zijn de mensen die je daarbij kunnen helpen, politici net niet.
We hebben echter geen nieuw groots utopisch wereldbeeld nodig. Wel praktische ‘utopische daden’.(2) Denk niet in termen van een ‘nieuwe wereld’ maar in termen van een ‘nieuwe dynamiek’, een ‘nieuwe weg’, op basis van principes die het eigen gelijk overstijgen.
Hoe komen we aan die principes? Wat hebben we nodig om die ‘nieuwe dynamiek’ te bedenken en in gang te zetten? Door welke externe factoren wordt die gestimuleerd?
Hoe gaan we dan om met onze niet te stillen excessieve honger naar ‘meer’ = ‘meer dan de ander heeft’ (geld, aanzien, macht, controle, kennis, techniek, voldoening, bevestiging, erkenning)? Indien we allemaal samen en evenveel ‘meer’ hebben dankzij de ontwikkeling van kennis en techniek en verbindende relaties is er geen ongelijkheid en geen hebzucht. Dit klinkt utopisch. Dat is utopisch! Is het DNA van het menselijk samenleven wel gericht op ‘gezond samenleven voor iedereen op gelijke wijze’? Is ‘iedereen gelijk’ het ideaal en wat betekent dit concreet? Hoe zijn mensen ‘gelijk’? (3)
Welke elementen van de menselijke samenleving moeten muteren willen we komen tot een ‘gezonde samenleving’? Welk economisch model komt ten goede aan alle mensen Welke constructieve acties kunnen zo’n mutatie uitlokken?
Zullen we de zaak eens systemisch bekijken? (4)

(1) Bruno Latour, Oog in oog met Gaia – Acht lezingen over het Nieuwe Klimaatregime, Octavo 2017 – uit: Eerste lezing, Over de instabiliteit van ‘de natuur’ (als begrip)
(2) Bekijk korte filmpjes: Atlas van kleine praktische Utopieën of luister naar gesprekken op Zwijgen is geen optie
(3) Wat indien ‘de meeste mensen die deugen’ enkel de minder gegoeden en minder machtigen zijn? Bregman zal wellicht niet akkoord gaan.
Bregman, Rutger, De meeste mensen deugen, de Correspondent 2019
(4) Lees hier enkele bladzijden uit de tekst Drie grondpatronen om je leven te be-leven → Kort teksten
Herlees ook het bericht van van 11 januari jl.

De illustratie: I asked permission

Stel een ‘levende vraag’

Karel Appel (1921-2006) – Vragende kinderen 1949

Twee weken geleden plaatste ik het bericht ‘De zaken systemisch benaderen?’. Een systemische kijk is een element van de aanpak van de Pathfinder, van pad-vindend leiderschap, van mensen die meer ‘vindend’ dan ‘zoekend’ leven en anderen begeleiden.(1)
Een nieuwe rubriek: om de veertien dagen zal ik een element bekijken van de Pathfinder aanpak of het Pad-vindend Leiderschap. Vandaag: stel een ‘levende vraag’.
Wie gaat voor Pad-vindend Leiderschap heeft de vragende houding als basishouding. Zij stelt echter niet zo maar vragen. Zij stelt ‘levende vragen’, vragen die er hier en nu toe doen, vragen die leiden naar actie, naar verandering.
1.
Naar aanleiding van mijn oproep om een concreet thema voor de rubriek ‘Acht vragen’ kreeg ik op verschillende manieren een respons. Van sommigen kreeg ik een korte lijst met algemene begrippen: vrijheid, leiderschap, vrije wil, enz. Reeds eeuwen houden filosofen zich op een theoretische wijze bezig met deze begrippen, vooral in het Westen. In het oude China bekeken de denkers dat praktischer en hielden niet van louter theorie. Pad-vindend Leiderschap sluit aan bij deze laatste houding. Dan reflecteer je, denk je na, bekijk je de zaken vanop een afstandje maar je houdt dit het liefst erg concreet en praktisch. Je verkiest te werken met ‘levende vragen’.
Een ‘levende vraag’ is die concrete, persoonlijke vraag waar je hier en nu mee worstelt. Het is een vraag die in jou ‘leeft’; ze intrigeert je, houd je wakker, blijft aan je kleven. Het is voor jou geen theoretische kwestie. Het is een vraag waar het antwoord erop erg toe doet. Het antwoord is voor jou van ‘ontwikkelingsbelang’; d.w.z. met het antwoord gaat het groeien en ontwikkelen een stap vooruit.
Een ‘levende vraag’ is een vraag waar je als vraagsteller verantwoordelijkheid voor neemt: “Ja, ik stel die vraag en ik zal me inspannen om daar een antwoord op te vinden.”
Een voorbeeld: “Hoe verdeel ik ‘rechtvaardig’ mijn bezit onder mijn kinderen? Is dat ‘in gelijke delen’ verdelen?” Met zo’n vraag wordt het thema ‘rechtvaardigheid’ levend, het is geen theoretische kwestie meer, het antwoord heeft consequenties.
Filosoferen over begrippen en algemene, grote thema’s is erg nuttig werk. Het is zoals het fundamenteel onderzoek in de wetenschap. Je hebt dat onderzoek nodig om daaruit praktische toepassingen te bedenken, te onderzoeken, te testen en aan te bieden. Echter, enkel de wetenschappelijke toepassingen kunnen leiden tot bv. een medicijn dat een ziekend mens kan helpen. Op deze wijze ben ik niet wars van filosoferen rond algemene thema’s of om ze filosofisch theoretisch te onderzoeken. Het wordt anders wanneer ik de antwoorden wilt testen en toepassen in concrete situaties. Dan heb ik een concrete, ‘levende vraag’ nodig van iemand die ergens tegenaan loopt. Dan nodig ik uit voor wat ik ergens anders een ‘brandende vraag’ heb genoemd, een vraag die niet langer kan blijven wachten, een vraag die dringend moet worden aangepakt. Een ‘brandende vraag’ is een erg warme ‘levende vraag’. (2)
Wil een dialoog, een zoektocht of een vind-avontuur constructief en vruchtbaar zijn dan heb je concrete ‘levende vragen’ nodig, geen algemene, veronderstellende vragen.
Nog teveel gesprekken, overlegmomenten, vergaderingen, e.d. verzanden in een teveel aan woorden omdat ze niet vertrekken van een échte vraag of omdat ze afglijden naar een theoretisch perspectief. Het ‘Socrates gesprek’ is voor velen een aangenaam spel. Voor Pathfinders is het stellen van ‘levende vragen’ een ernstig gebeuren; de vraag en het antwoord doen er erg toe. Het gebruik van het Vragenkompas is daarbij een onmisbaar instrument. (→ de rubirek ‘Acht vragen’)
In de volgende bijdrage rond Pad-vindend Leiderschap (over twee weken) bekijk ik een aansluitend element : stel fundamentele vragen.
2.
Een tweede punt voor pad-vindend leiderschap: laat het stellen van de vraag en het vinden van een antwoord niet louter afhangen van woorden. De meeste mensen gebruiken uitsluitend de woordentaal. Dit is zeer nuttig maar tegelijk beperkt het je perspectief. Het stellen van de ‘juiste’ vraag is erg gediend met andere talen en dan vooral met de beeldende talen: tekenen, schilderen, beeldhouwen, musiceren, performen, collages maken, filmen. Het stellen van de ‘levende vraag’ vanuit een van die talen kan veel meer duidelijkheid scheppen en het inzicht verruimen. Voor het vinden van een antwoord is de inbreng van de beeldende talen van ‘ontwikkelingsbelang’. (3)
“Logica brengt je van A naar B. De verbeelding brengt je overal.” (A.Einstein)

Voor de rubriek ‘Acht vragen’ zet ik de persoonlijke, concrete vragen die mij worden toegestuurd om in een formulering waarin iedereen zich kan herkennen (en de oorspronkelijke vraagsteller toch anoniem blijft). Het blijft een ‘levende vraag’ wanneer de lezer de vraag herkent en zegt “Die vraag stel ik ook.”.
Volgende week in die rubriek: “Hoe voorkom ik conflictvermijdend gedrag?

(1) Lees meer in het gratis boek: Pathfinder – Samen de juiste weg vinden → Boeken
(2) Lees hier het hoofdstuk over de brandende vraag uit het boek De Blauwe Rivier oversteken – Hoe ontwikkel ik een ‘probleem’ tot een duurzame ‘oplossing?
of lees de tekst “Wie heeft er een probleem? Ik, hij, zij of wij?” → Korte teksten
(3) Lees meer in de tekst “De kunst van het vragen” → Korte teksten

De zaken systemisch benaderen?

Een systemische kijk is een element van Pad-vindend Leiderschap, van mensen die meer ‘vindend’ dan ‘zoekend’ leven en leiden.(1) Om de veertien dagen zal ik een element van Pad-indend leiderschap bekijken. Vandaag: de zaken systemisch benaderen

Wat maakt het voor ons zo moeilijk om de zaken systemisch te benaderen?


Deze vraag kwam meerdere keren bij mij op de voorbije week. Aanleiding vormde o.a. de suggesties die ik ontving voor mijn nieuwe rubriek ‘Acht vragen’; de discussies rond de corona-vaccinatie; relatieproblemen bij een jong stel die me nauw aan het hart ligt; de uitzending ‘Interne keuken’ op Radio 1 vorige zaterdag (een boek over de opwarming van de aarde; een gesprek met een psychiater voor baby’s over de ontwikkeling van de gevoelswereld tussen de conceptie en de drie jaar; een gesprek over paddestoelen en hun intieme relatie met de bomen) (2).
Telkens was er sprake van ‘oorzaken’ en ‘gevolgen’ en van de vaststelling dat er praktische verbanden zijn tussen bepaalde fenomenen. De gesprekken illustreerden ons gewoon grondpatroon om met de wereld om te gaan: het lijnig grondpatroon. (3) We hebben geleerd om naar fenomenen te kijken als afzonderlijke ‘dingen’. Om ze te onderzoeken bakenen we ze af en specificeren we hun kenmerken. Op deze manier kunnen we vaststellen welke effecten hun aanwezigheid veroorzaakt. We gaan er gemakkelijkheidshalve van uit dat de fenomenen voor een groot gedeelte onafhankelijk zijn en slechts voor bepaalde aspecten afhankelijk zijn van enkele elementen. Een boom is een apart fenomeen dat weliswaar niet kan zonder water en zon. Maar de boom voor mijn deur heeft niets te maken met mij of mijn buren en omgekeerd. Dit gaat nog meer op voor mensen. Mensen zijn unieke wezens, met een eigen (sociale) identiteit en met een uniek ‘zelf’. We hebben wel relatie met elkaar maar ‘ik’ ben ‘ik’ en ‘jij’ bent ’jij’. Dat gaat ook op voor de wijze waarop we naar virussen kijken: afzonderlijke ‘dingen’ die we als een vijand zien en die we moeten bestrijden.
Alle fenomenen systemisch bekijken betekent dat je niet louter spreekt van ‘verbanden’ maar dat je ziet dat al de aspecten die je waarneemt een dynamisch geheel vormen, een systeem. (4) De beïnvloeding gebeurt niet in een bepaalde richting (in één richting) maar in alle richtingen tegelijkertijd, weliswaar niet steeds op dezelfde wijze en in dezelfde mate. De ‘vierde dimensie’ is ‘beweging’ (waarvan ‘tijd’ slechts één element is!) en heeft relatie met alle richtingen. Zoals wanneer je een steen werp in een vijver. Een beeld voor het systemische is een groot spinnenweb opgebouwd uit verschillende spinnenwebben. Wanneer in één van de spinnenwebben een insect gevangen wordt trilt het ganse, grote spinnenweb.
Bij een systemische benadering van het leven laat je los dat je de grond van de zaak kunt controleren. Als mens kunnen we wel systemen beïnvloeden en daardoor de beweging van een systeem in één richting sterker maken dan in een andere, maar we kunnen niet het systeem als geheel in één richting sturen. Wij houden niet het stuur van de ontwikkeling van het leven of van het klimaat vast!
In 2015 werd vastgesteld dat het klimaat op aarde bestendig met 1 graad is gestegen. De opwarming niet voorbij de 2 graden laten oplopen is essentieel omdat vanaf die temperatuur binnen het systeem zichzelf versterkende processen starten (feedback-lussen). In menselijke relaties en in de ontwikkeling van het gevoelsleven van een baby doet zich hetzelfde voor: we denken, voelen, communiceren en handelen vanuit patronen; onze patronen activeren bepaalde patronen bij de ander; op een gegeven moment ontstaat er in een relatie een zichzelf versterkend meta-patroon, meer opbouwend of meer onproductief of meer toxisch.
Wat maakt het voor ons zo moeilijk om op een systemische wijze de wereld te beleven en te benaderen?
Ons lijnig grondpatroon heeft al tienduizenden jaren zijn waarde bewezen: het is erg praktisch en functioneel en het wérkt, we kunnen daardoor de fenomenen controleren en manipuleren. We hebben er alle technieken kunnen door ontwikkelen vanaf de handbeitel tot de satellieten, vanaf de eerste geluiden om te communiceren tot de digitale wereld. Ook op het sacrale terrein hanteren we het lijnig grondpatroon: we zoeken middelen om met de ‘geestelijke wereld’ te onderhandelen. Dankzij het lijnig grondpatroon hebben we het gevoel dat we de fenomenen kunnen controleren en beheersen. Op deze manier gaan we aan de slag bv. ook bij de opwarming van de aarde: Hoe kunnen we de CO2 verminderen? Wat stoot het meeste CO2 uit? Terwijl de vragen dringender zijn: Hoe dienen we onze volledige levenswijze te veranderen? (= hoe we omgaan met arbeid, financiële middelen, armoede, mobiliteit, solidariteit, technische middelen, AI, onderwijs, … enz.)
Het is geen kwestie van de zaken óf lijnig óf systemisch te benaderen maar van én – én. Onze grote moeilijkheid is dat het lijnig grondpatroon zich heeft geïnstalleerd op de troon van ‘ik ben alleenheerser’, ‘mijn waarheid is de enige waarheid’, ‘mijn logica is de enige logische logica’.
Systemisch benaderen moet je leren, je bent er niet mee opgegroeid. Systemisch benaderen heeft inzicht nodig én een andere manier van waarnemen én een andere wijze van besluiten en beslissen. Om te leren het leven systemisch te benaderen hebben we elkaar nodig. We dienen van elkaar te leren want niemand weet alles of heeft een allesoverheersend inzicht. Het heeft weinig zin dat één ‘verlichte geest’ het op haar eentje waarmaakt en we haar zouden volgen. Dat is het gedragspatroon dat we volgen bij het lijnig grondpatroon: kritiekloos napraten en volgen. Om systemisch te leren denken dienen we samen te denken, in een open dialoog, in een open ruimte (Open Space).

(1) Lees meer over Pad-vindend leiderschap in et boek Pathfinder – Samen de juiste weg vinden → Boeken
(2) herbeluister de uitzending hier
(3) Meer over de grondpatronen en over de kenmerken van het lijnig grondpatroon in: Drie grondpatronen om je leven te be-leven. → Korte teksten
(4) Lees hier enkele bladzijden over het systemisch grondpatroon uit de tekst Drie grondpatronen om je leven te be-leven.